Διαχείρηση απορριμμάτων και ανακύκλωση: μια διαχρονικά βρώμικη ιστορία.

  ΠΗΓΗ: ΚόκΚΟΙ - Κοκκινη Κινηματική Οικολογία 
http://kokkoi.gr/?p=40

Μερικές ιστορίες πρέπει να τις πεις από την αρχή. Έτσι παρότι το ηλεκτρονικό μέσο δεν προφέρεται για μακροσκελείς αναλύσεις, επιλέξαμε εν γνώσει της δυσκολίας, το εναρκτήριο αφιέρωμα στο θέμα να περιλαμβάνει αρκετές πληροφορίες. Ωστόσο το θέμα δεν εξαντλείται και δεν τελειώνει σήμερα. Έπονται συνέχειες.

Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 80

Η διαχείριση των αστικών στερών αποβλήτων στην Ελλάδα, ξεκίνησε ουσιαστικά στα μέσα τις δεκαετίας του 80’, όταν η ανάγκη εναρμόνισης της Ελληνικής νομοθεσίας με την Ευρωπαϊκή αλλά και τα χρήματα από τα πρώτα προγράμματα σύγκλισης και συνοχής της τότε ΕΟΚ, οδήγησαν στην κατασκευή πολλών και σύγχρονων για την εποχή περιβαλλοντικών έργων.

Έως τότε, η διάθεση των αστικών απορριμμάτων, κυρίως λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας και λιγότερο οικονομικών πόρων, γινόταν σε ανεξέλεγκτους χώρους διάθεσης απορριμμάτων (Χ.Α.Δ.Α).

Το πέρασμα από τις παράνομες και ανεξέλεγκτες χωματερές, στους χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (Χ.Υ.Τ.Α), αποτέλεσε την κύρια δραστηριότητα αναβάθμισης του τομέα διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων εκείνη την εποχή. Έως τα τέλη τις δεκαετίας του 90’,σε αρκετούς Νομούς της χώρας καθώς και σε μεγάλες πόλεις, είχαν κατασκευαστεί και λειτουργούσαν Χ.Υ.Τ.Α.

Παράλληλα με την κατασκευή των Χ.Υ.ΤΑ, σημαντικές προσπάθειες πραγματοποιούνται στον τομέα της οργάνωσης των συστημάτων αποκομιδής των Δήμων.  Μια νέα αγορά και ένα νέο λόμπυ σχετικό με την κατασκευή και διαχείριση Χ.Υ.Τ.Α είχε δημιουργηθεί, με ένα κύκλο εργασιών που βοήθησε σημαντικά στην ισχυροποίηση πολύ γνωστών κατασκευαστικών εταιρειών. Εμβληματικό έργο αποτέλεσε η κατασκευή του Χ.Υ.Τ.Α  Άνω Λιοσίων στην Αττική με στόχο το κλείσιμο της χωματερής που λειτουργούσε από την δεκαετία του 60’ στον ίδιο χώρο.

Ωστόσο αυτή η πρώτη προσπάθεια γρήγορα έφτασε στα όρια της, αφενός λόγω της τροποποίησης των Ευρωπαϊκών κανονισμών και προδιαγραφών που έδιναν μεγαλύτερη έμφαση στην ανακύκλωση και την ανάκτηση χρήσιμων υλικών από τα απορρίμματα και αφετέρου γιατί η λειτουργία των Χ.Υ.Τ.Α εμφάνιζε στην πράξη μεγάλα προβλήματα: η ρύπανση διέρρεε στο έδαφος, το νερό και τον αέρα και οι χώροι γέμιζαν πάρα πολύ γρήγορα λόγω της αύξησης των σκουπιδιών.

Ταυτόχρονα διαπιστωνόταν η ανάγκη για χωριστή διαχείριση των επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων,  που ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να ανακατεύονται με τα αστικά και να καταλήγουν στις χωματερές, ενώ μεγάλο μέρος τους αποθηκεύεται ή απορρίπτεται σε παράνομους χώρους, τροφοδοτώντας ένα μεγάλο μαύρο κύκλο εργασιών που φθάνει μέχρι και τη βάση των υπηρεσιών καθαριότητας.

Αλλά ας γυρίσουμε πάλι πίσω. Στα τέλη της δεκαετίας του 90’ ο τομέας της ανακύκλωσης στην Ελλάδα βρισκόταν σε εμβρυακή κατάσταση με διάσπαρτες τοπικές δημοτικές δράσεις, χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα και με πλήρη απουσία της Πολιτείας. Εως το 2005 κατασκευάζονται τα πρώτα κέντρα διαλογής και ανακύκλωσης υλικών (Κ.Δ.Α.Υ) και οι πρώτες μονάδες μηχανικής ανακύκλωσης (Μ.Ε.Α).

Παράλληλα η ανακύκλωση αποκτά ιδιωτικό πρόσημο : πατώντας επάνω στην ευρωπαϊκή οδηγία για την «ευθύνη του παραγωγού» οργανώνονται τα πρώτα Συστήματα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών (Σ.Σ.Ε.Δ) που στην πραγματικότητα διασφαλίζουν νέα κέρδη. Κυριότερο από αυτά είναι η εταιρεία Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης-Ανακύκλωσης ΑΕ (Ε.Ε.Α.Α) -οι γνωστοί μπλε κάδοι – στην μετοχική σύνθεση της οποίας συμμετέχουν βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που, είτε διαθέτουν συσκευασμένα προϊόντα στην ελληνική αγορά, είτε κατασκευάζουν διάφορες συσκευασίες και κατά 35% η Κεντρική ‘Ένωση Δήμων Ελλάδος.  Αναπτύσσονται και άλλα αμιγώς ιδιωτικά συστήματα για διάφορα είδη μερικά από τα οποία δεν κάνουν τίποτε απολύτως όπως η Ανταποδοτική Ανακύκλωση.  Το κόστος της ανακύκλωσης χρεώνεται στην τιμή κάθε προϊόντος, αλλάη ανακύκλωση καρκινοβατεί εδώ και πάνω από μια δεκαετία, γεμίζοντας τις τσέπες όλων όσων νέμονται την είσπραξη από τους καταναλωτές.

Η εισαγωγή της ανάκτησης υλικών και διαχείρισης συσκευασιών στην διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων δημιούργησε μια ακόμη σημαντική αγορά, ένα ακόμη πιο ισχυρό λόμπυ με κύριο χαρακτηριστικό την δυναμική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα όχι πλέον μόνο  στην κατασκευή έργων και υποδομών αλλά και την λειτουργία και οικονομική εκμετάλλευση σημαντικών τμημάτων της όλης διαδικασίας. Ο Εθνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης, αδυνατεί παντελώς να ελέγξει το απαράδεκτο και αδιαφανές σύστημα ενώ γνωστές ΜΚΟ και «ειδικοί» αναλαμβάνουν να το ξελασπώσουν στα μάτια του κόσμου.

Την ίδια στιγμή, μεγάλο μέρος των υφιστάμενων Χ.Υ.Τ.Α, λόγω αστοχιών στον σχεδιασμό τους αλλά και της αύξησης της παραγωγής σύμμεικτων απορριμμάτων, έφτασαν γρήγορα στα όρια λειτουργίας τους, με αποτέλεσμα να απαιτείται η επέκταση τους, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των παλιών ανεξέλεγκτων χωματερών όχι μόνο δεν είχαν αποκατασταθεί αλλά συνέχιζαν την λειτουργία τους. Με την απειλή των προστίμων από την Ε.Ε., αρχίζει στις αρχές του 21^ου αιώνα, η καταγραφή των ανεξέλεγκτων χώρων και στη συνέχεια το υποχρεωτικό τους κλείσιμο, που ακόμη και σήμερα πασχίζει να ολοκληρωθεί.

Η περίπτωση της Αττικής

Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση της διαχείρισης των αστικών στερών αποβλήτων στην Αττική. Παρ’ όλες τις συνεχόμενες εξαγγελίες προγραμμάτων και έργων που αφορούσαν κυρίως την αποφόρτιση της περιοχής των Λιοσίων και των όμορων δήμων, από την ολέθρια συνύπαρξη με τη μοναδική εγκατάσταση διάθεσης απορριμμάτων όλης της Αττικής, τίποτα δεν έχει συμβεί έως σήμερα.

Ο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων, που αντικατέστησε την παλιά χωματερή, γρήγορα έφτασε τα όρια του και μέσα σε μια δεκαετία, επεκτάθηκε μια φορά και μετά αντικαταστάθηκε από ένα νέο ΧΥΤΑ, αυτό της Φυλής, σε χώρο όμορο με την παλιά εγκατάσταση.

Ο ΧΥΤΑ Φυλής μετατρέπεται στην συνέχεια σε μια «ολοκληρωμένη» εγκατάσταση διαχείρισης αποβλήτων (ΟΕΔΑ), αποτελούμενη από τον ΧΥΤΑ  (που συνεχίζει να επεκτείνεται για να καλύψει τις όλο και αυξανόμενες ποσότητες απορριμμάτων), το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης – Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ), τον αποτεφρωτήρα Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων και μια από τις μεγαλύτερες μονάδες συμπαραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας από το βιοαέριο που παράγεται από τα αστικά απορρίμματα του Χ.Υ.Τ.Α στην Ευρώπη.

Η διατήρηση όλων αυτών των εγκαταστάσεων στην περιοχή, προκαλεί τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων, οι οποίες κλιμακώνονται το 2006 με την εξαγγελία της κατασκευής μιας ακόμη επέκτασης του ΧΥΤΑ Φυλής, που χαρακτηρίζεται μάλιστα και ως προσωρινή έως ότου ολοκληρωθεί η προγραμματισμένη από την αρχική μελέτη του χώρου επέκταση. Η επέκταση κατασκευάζεται το 2008, αλλά οι αντιδράσεις των κατοίκων έχουν αποκαλύψει πλέον με το πιο καθαρό τρόπο το αδιέξοδο της κατάστασης.

Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει η ιδιωτική πρωτοβουλία, οι γνωστές κατασκευαστικές εταιρείες οι οποίες με την σύμφωνη γνώμη της τότε κυβέρνησης Καραμανλή εκμεταλλεύονται την αδυναμία εφαρμογής του τότε υφιστάμενου περιφερειακού σχεδιασμού για την διαχείριση απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ), για να προωθήσουν ένα νέο επιχειρηματικό εργαλείο, την σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Ο ΠΕΣΔΑ του 2003, προέβλεπε την δημιουργία δύο νέων ΟΕΔΑ (ΜΕΑ και ΧΥΤΥ), έναν στην ΒΑ Αττική, στη θέση Γραμματικό και ένα δεύτερο στην Ανατολική Αττική στη θέση Κερατέα, με κύριο στόχο την αποφόρτιση των εγκαταστάσεων της Φυλής.

Με πρόσχημα την καθυστέρηση εφαρμογής του ΠΕΣΔΑ, την μεταβολή των ποσοτήτων των απορριμμάτων και τα νέα οικονομικά δεδομένα, προωθήθηκε η λύση αρχικά οι δύο χώροι σε Γραμματικό και Κερατέα να λειτουργήσουν ως ΧΥΤΑ και μελλοντικά ως Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (Χ.Υ.Τ.Υ), όταν θα ολοκληρωθούν οι αντίστοιχες μονάδες ΜΕΑ, με την χρήση του μηχανισμού των ΣΔΙΤ. Παράλληλα διατηρήθηκε ο υπάρχον σχεδιασμός λειτουργίας του ΧΥΤΑ Φυλής και προωθήθηκαν δυο νέες ΜΕΑ, μία στη Φυλή και η άλλη στα Άνω Λιόσια, σε όμορους χώρους με τις υφιστάμενες εγκαταστάσεις, επίσης με την μέθοδο των ΣΔΙΤ.

Η δημοπράτηση των έργων για τους νέους ΧΥΤΑ σε Γραμματικό και Κερατέα πυροδοτεί έντονες αντιδράσεις από τους κατοίκους των δύο περιοχών, που ανησυχούν ότι θα επαναληφθεί στην περιοχή τους η ανεξέλεγκτη κατάσταση που επικρατούσε όλα τα προηγούμενα χρόνια στα Άνω Λιόσια και την Φυλή.

Χωρίς καμία ουσιαστική δημόσια διαβούλευση και κάτω από την πίεση των εργοληπτικών  εταιρειών που έχουν αναλάβει την κατασκευή των έργων, η τότε κυβέρνηση Παπανδρέου κάνει τα αδύνατα δυνατά ώστε να ξεκινήσουν τα έργα άμεσα.

Οι αντιδράσεις των κατοίκων κλιμακώνονταικαι αποκτούν χαρακτηριστικά εξέγερσης, με τους κατοίκους και των δύο περιοχών να διαδηλώνουν και να συγκρούονται για μήνες το 2011 με τα ΜΑΤ. Οι εργασίες κατασκευής των δυο ΧΥΤΑ ξεκινούν με πάρα πολλές δυσκολίες τόσο από τις αντιδράσεις των κατοίκων, όσο και τις τεχνικές αστοχίες στο σχεδιασμού των έργων που προκύπτουν κατά τις πρώτες εργασίες κατασκευής.

Παράλληλα, από την πλευρά της τότε κυβέρνησης συνεχίζεται εντατικά η προσπάθεια για την άμεση διενέργεια διαγωνισμών για τις 4 ΜΕΑ με τον μέθοδο των ΣΔΙΤ. Οι διαγωνισμοί προκηρύσσονται το 2013 και προβλέπουν σκανδαλώδη οφέληγια τους επενδυτές. Με βάση τον διαγωνισμό η λειτουργία των έργων προϋποθέτει την εγγυημένη τροφοδοσία των ΜΕΑ με απορρίμματα και την απαλλαγή των επενδυτών για κάθε μεταβολή των συνθηκών.

 Τα κέρδη των επενδυτών εξασφαλίζονται σε κάθε περίπτωση, οι επενδυτές μετατρέπονται σε ρυθμιστές του συνόλου της τελικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, ενώ δεν εξασφαλίζεται καθόλου η ομαλή λειτουργία των μονάδων, ιδιαίτερα στην περίπτωση που υπάρχει μεταβολή των συνθηκών εις βάρος του επενδυτή. Την ίδια ώρα και εν μέσω της οικονομικής κρίσης προωθούνται μια σειρά ανάλογων έργων σε όλη την Ελλάδα.

Οι κινηματικές αντιστάσεις διαμορφώνουν εναλλακτική πρόταση

 Είναι η ώρα που σε όλη την Ελλάδα και στην Αθήνα, αρχίζει η προσπάθεια συντονισμού των τοπικών αντιστάσεων, με την εξαίρεση της Κερατέας (της οποίας η εμβληματική αντίσταση εκφυλίστηκε σε ένα τυπικό σύνδρομο «όχι στην αυλή μου»).

Ήδη το 2011 συγκροτείται η Πρωτοβουλία Συνεννόησης για τη Διαχείριση των Απορριμμάτων της Αττικής (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), που έμελλε να παίξει ένα καθοριστικό ρόλο στην πλατύτερη ενημέρωση για τις εξελίξεις και στη  διαμόρφωση ενός εναλλακτικού μοντέλου.

Αποκαλύπτεται με λεπτομέρειες ότι στην Ελλάδα εξελίσσεται ένα μεγαλοεργολαβικό σχέδιο, το οποίο προβλέπει φαραωνικά και πανάκριβα εργοστάσια που θα παράγουν κυρίως καύσιμη ύλη από σύμμεικτα σκουπίδια.  Η μαγική αυτή λύση έχει τεράστιο κόστος:

• κόστος λειτουργίας και συντήρησης που θα φορτώνεται στους πολίτες μέσω των δημοτικών τελών, χωρίς λόγο αφού τα σκουπίδια δεν εξαφανίζονται άρα στη συνέχεια θα πρέπει ή να ταφούν ή να καούν (το ποσοστό ανάκτησης υλικών από αυτές τις μονάδες είναι μονοψήφιο)
• κόστος περιβαλλοντικό, αφού απαιτούν τα σκουπίδια να παραμένουν σε σύμμεικτη μορφή αυξάνοντας την κατανάλωση πρώτων υλών και ενέργειας και διαιωνίζοντας τη ρύπανση και την υποβάθμιση.
• κόστος δημοκρατίας, αφού απομακρύνει από την δημόσια σφαίρα και την τοπική αυτοδιοίκηση τις αποφάσεις για το θέμα των στερεών αποβλήτων

Σε δεκάδες Δήμους σε όλη τη χώρα, κατατίθενται αναλυτικά τοπικά σχέδια που υιοθετούν μια εναλλακτική πρόταση με επίκεντρο την αποκεντρωμένη ολοκληρωμένη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων με οικονομικά στοιχεία που εκτιμούν την εξοικονόμηση πόρων. Τα σχέδια αυτά εκπονούνται εθελοντικά με τη βοήθεια της ΠΡΩΣΥΝΑΤ και με την πρωτοβουλία ομάδων πολιτών, αυτοδιοικητικών παρατάξεων ή ακόμη και δημοτικών αρχών.

Ουσιαστικά η πρόταση αυτή αφορά μια κοινωνική διαχείριση των αστικών αποβλήτων που θα επιτυγχάνεται με μικρές ευέλικτες μονάδες σε επίπεδο δήμων, με στόχο την αποδοτικότερη και με το μικρότερο κόστος δραστική μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων που θα καταλήγει σε ταφή, ενώ παράλληλα θα επιτυγχάνεται η ευκολότερη ανάκτηση χρήσιμων υλικών,  με άμεσα ανταποδοτικά οφέλη για την τοπική κοινωνία.

Η αποκεντρωμένη διαχείριση γίνεται κυβερνητική εξαγγελία

 Η πρόταση αυτή φαίνεται να βρίσκει σάρκα και οστά με την αλλαγή στην διοίκηση της περιφέρειας Αττικής, καθώς η νέα διοίκηση της περιφέρειας την είχε υιοθετήσει πλήρως στο πρόγραμμα της. Πράγματι, από τις πρώτες αποφάσεις της νέας περιφερειακής αρχής ήταν η ακύρωση των διαγωνισμών των 4 ΣΔΙΤ ενώ παράλληλα με επιστολή της περιφερειάρχη παρακινούνταν οι Δήμοι  για τη σύνταξη τοπικών σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε και στο προσωρινό πάγωμα όλων των αντίστοιχων προσπαθειών για την κατασκευή ΜΕΑ με ΣΔΙΤ και στην υπόλοιπη Ελλάδα, σε αναμονή και της επικείμενης επικράτησης του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος στη ρητορική του είχε ενσωματώσει τα αιτήματα των κινημάτων. Φωνές υπέρ των συγκεντρωτικών σχεδίων όπως αυτή του σημερινού αναπληρωτή περιβάλλοντος  Σ. Φάμελλου, υπήρχαν από τότε μέσα στο ΣΥΡΙΖΑ έστω και αν αντιμετωπίζονταν ως ανορθογραφία.

Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, στις εκλογές του Ιανουάριου του 2015, αναπτέρωσε τις ελπίδες των κινημάτων και των πολιτών που είχαν αντισταθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια στα σχέδια των λόμπυ της διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων. Η νέα κυβέρνηση ξεκίνησε ευοίωνα  την αναθεώρηση του εθνικού σχεδίου διαχείρισης των αποβλήτων (ΕΣΔΑ), με κύρια επιδίωξη την ανατροπή του μοντέλου των σύμμεικτων απορριμμάτων και της διαχείρισης τους σε συγκεντρωτικές μεγάλες εγκαταστάσεις (ΜΕΣ και ΧΥΤΑ). Το νέο εθνικό σχέδιο δίνει μεγάλη έμφαση στην κατεύθυνση της ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή, των μικρής κλίμακας αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων, της εμπλοκής των δήμων και των πολιτών στην εξοικονόμηση πόρων και στην φιλική προς το περιβάλλον δημόσια διαχείριση.

Παράλληλα στο νέο αναθεωρημένο Εθνικό σχέδιο (ΕΣΔΑ) προβλέπεται η εξυγίανση και ριζική αναθεώρηση των ιδιωτικοποιημένων αδιαφανών και αναποτελεσματικών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης ανακυκλώσιμων υλικών. Δημόσιος έλεγχος στην κατανομή των διαθέσιμων πόρωνγια την εξυπηρέτηση των στόχων του εθνικού σχεδίου και όχι για την κερδοφορία ιδιωτικών συμφερόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός τέτοιου διαθέσιμου πόρου αποτελεί η εισφορά ανακύκλωσης που πληρώνουν υποχρεωτικά οι καταναλωτές, αλλά διαχειρίζονται οι ίδιες οι εταιρείες που το εισπράττουν, με τα γνωστά λαμπρά αποτελέσματα.

Μετά το σύντομο ψυχαγωγικό διάλλειμα το εργολαβικό μοντέλο επανέρχεται

Ωστόσο αυτή η αρχική θετική εικόνα γρήγορα αντιστρέφεται στο δρόμο για την  υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Πριν ακόμη εγκριθεί το νέο Εθνικό Σχέδιο (ΕΣΔΑ) και στο μέσο της περίφημης διαπραγμάτευσης, υπογράφεται στις 5 Ιουνίου του 2015 η πρώτη σύμβαση ΣΔΙΤ για διαχείριση απορριμμάτων (ΣΔΙΤ Δυτικής Μακεδονίας).

Το νέο ΕΣΔΑ τελικά εγκρίνεται παρά τις επιθέσεις,  ωστόσο η πολιτική και οι προτεραιότητες της κυβέρνησης έχουν ήδη αλλάξει κατεύθυνση.

Τα λόμπυ των απορριμμάτων αντεπιτίθενται με όχημα τις αναθεωρήσεις των περιφερειακών σχεδιασμών για την διαχείριση απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) και επαναφέρουν τους σχεδιασμούς των πανάκριβων και αχρείαστων εργοστασίων σκουπιδιών με ΣΔΙΤ. Μόλις πριν λίγες εβδομάδες  εγκρίθηκε μια δεύτερη Μονάδα Επεξεργασίας Απορριμμάτων στις Σέρρες, ενώ εγκρίθηκε η χρηματοδότηση μιας ακόμη μονάδας στην Ήπειρο.

Ανάλογο έργο προωθείται και στην Πελοπόννησο, με την περιφερειακή αρχή (ο περίφημος κύριος Τατούλης που δεν είχε διστάσει να καταθέσει και αίτημα ακύρωσης του νέου ΕΣΔΑ), να κάνει τα αδύνατα δυνατά να προσπεράσει τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων,  των τοπικών κινημάτων ακόμη και των Δήμων, με τις κυβερνητικές ευλογίες.  Ας μην ξεχάσουμε και την ΚΕΔΕ, που επιδίδεται σε συστηματική απαξίωση κάθε έστω και δειλής προσπάθειας αλλαγής.  Σε όλη τη χώρα επανακάμπτουν πλησίστια τα φιλοεργολαβικά σχέδια με τα συγκεντρωτικά εργοστάσια σύμμεικτων.

Η ανακύκλωση πάλι στην αποθήκη με τα αχρείαστα

 Η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου απαιτούσε σειρά νομοθετημάτων από τα οποία κανένα δεν έχει μέχρι τώρα ψηφιστεί.

Το νομοσχέδιο για τους Φορείς Διαχείρισης είναι εδώ και πάρα πολλούς μήνες παγωμένο, ενώ το νομοσχέδιο για την ανακύκλωση αφήνει άθικτο το κακώς κείμενο καθεστώς των ιδιωτικών ΣΣΕΔ. Και τα δύο παραπάνω νομοσχέδια παρότι δεν διορθώνουν τίποτε επί της ουσίας, συνάντησαν μεγάλες αντιδράσεις από το κύκλωμα των σκουπιδιών.

Ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης παραμένει υποστελεχωμένος και με λίγες αρμοδιότητες, ο δημόσιος φορέας συντονισμού που προέβλεπε το Εθνικό Σχέδιο παραπέμφθηκε στις καλένδες και τον έμμεσο φόρο για την ανακύκλωση θα συνεχίσουν να τον διαχειρίζονται ιδιωτικά ΣΣΕΔ.

Το αλαλούμ των χρηματοδοτήσεων και το ΕΣΠΑ των μεγαλοεργολάβων

Με το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων να έχει περιοριστεί δραματικά, η σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης των απαιτούμενων υποδομών απομένει να είναι το νέο ΕΣΠΑ, το οποίο διαθέτει ελάχιστους πόρους για τη διαχείριση των αποβλήτων (757 εκ. ευρώ, μέσα από το πρόγραμμα για «τις υποδομές, τις μεταφορές, το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη» μέχρι το 2020).

Το μεγαλύτερο μέρος εκχωρείται στις Περιφέρειες για τα συγκεντρωτικά έργα που είχαν ήδη προγραμματίσει από την προηγούμενη περίοδο. Ιδιαίτερα αποκαλυπτική ήταν η μοναδική πρόσκληση χρηματοδότησης ΕΣΠΑ που βγήκε  οριζόντια για όλη τη χώρα, με ποσό συγχρηματοδοτούμενης δαπάνης μόλις 273 εκ. ευρώ.

Η κατανομή αυτών των χρημάτων αποκαλύπτει την πραγματική στόχευση της κυβερνητικής πολιτικής: 210 από τα 273 εκ. ευρώ αφορούν κεντρικές μονάδες, κεντρικούς χώρους διαχείρισης σύμμεικτων και κεντρικές μονάδες κομποστοποίησης.

 Οι Δήμοι, σε ρόλο φτωχού συγγενή, χρηματοδοτούνται μόνο για να αγοράσουν ολίγους κάδους και απορριμματοφόρα για βιοαπόβλητα (απόβλητα κουζίνας και κήπου), ίσως και κάποια πράσινα σημεία. Η ανακύκλωση θεωρείται οικονομική δραστηριότητα για τους Δήμους και δεν επιδοτείται ενώ τα ΣΔΙΤ είναι η πιο αποδεκτή μορφή για να χρηματοδοτηθούν από την πρόσκληση του επιτυχημένου ΕΣΠΑ.

Στην μεγαλύτερη περιφέρεια της Ελλάδος, την Αττική συμπυκνώνονται όλες οι παραπάνω αντιφάσεις. Αντί το Περιφερειακό πρόγραμμα του ΕΣΠΑ της Αττικής (ΠΕΠ Αττικής), να έχει τα περισσότερα χρήματα για τα απορρίμματα, προκειμένου να εφαρμοστεί το νέο μοντέλο το οποίο θεωρητικά επαγγέλλεται η περιφερειακή αρχή, εξαγγέλλει μόνο δράσεις δημοσιότητας. Κονδύλια του ΕΣΠΑ, αντίθετα με τις άλλες περιφέρειες δεν εκχωρήθηκαν  στην περιφέρεια Αττικής. Και το παράλογο συνεχίζεται. Στην οριζόντια πρόσκληση (των 273 εκατ.) η περιφέρεια και οι Δήμοι της Αττικής θα πρέπει να ανταγωνισθούν με όλη την υπόλοιπη χώρα. Και επειδή η Αττική έμεινε πίσω αφού η ακύρωση των έργων ΣΔΙΤ δεν συνοδεύτηκε από προετοιμασία εφαρμογής εναλλακτικού σχεδίου, κινδυνεύει να μείνει εκτός ή με ψίχουλα. Η νέα κρίση των σκουπιδιών στην Αττική έρχεται και οι γνωστοί από μηχανής σωτήρες κάνουν και πάλι τους λογαριασμούς τους.

Περιφερειακοί σχεδιασμοί χωρίς ίχνος σχεδίου

Όπως προαναφέραμε σε όλη τη χώρα αναθεωρούνται οι περιφερειακοί σχεδιασμοί διαχείρισης αποβλήτων. Οι νέοι περιφερειακοί σχεδιασμοί  πάσχουν όλοι από την ίδια αρρώστια. Επειδή θεωρητικά θα πρέπει να εναρμονισθούν με το νέο Εθνικό Σχέδιο, αλλά στην πράξη κάτι τέτοιο δεν βολεύει καθόλου, επιδίδονται με ιδιαίτερο ζήλο στην δημιουργική ασάφεια, θάβοντας κάτω από χιλιάδες λέξεις και σελίδες την απουσία σχεδιασμού και αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για επιχειρηματίες, πολιτικούς και λοιπούς παράγοντες.

Ο επίλογος και πάλι θα γραφεί από την κοινωνία

Η Δυτική Αθήνα και η Δυτική Αττική νιώθει να εμπαίζεται για μια ακόμη φορά, αφού η εφιαλτική προοπτική της διαιώνισης της Φυλής, διαγράφεται καθαρά.  Ομάδες, σύλλογοι, δημοτικά σχήματα, συγκρότησαν το ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ και ξεκίνησαν μια σειρά εκδηλώσεων στις περιοχές τους.

Η ψήφιση του ΠΕΣΔΑ στο περιφερειακό συμβούλιο, θύμισε monty python: εξαγγέλθηκε από μικροφώνου, χωρίς εισήγηση, χωρίς συζήτηση και χωρίς ψηφοφορία και ενώ το περιφερειακό συμβούλιο είχε διακοπεί από διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν.  Στην Πελοπόννησο συνεχίζονται οι αντιδράσεις που πλέον έχουν πλαισιωθεί και από τους Δημάρχους.

Αλλά και σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, τίποτε δεν έχει τελειώσει.  Η εφαρμογή αυτών των σχεδίων είναι βέβαιο ότι θα πυροδοτήσει αντιδράσεις, από την έκβαση των οποίων θα κριθεί η υπόθεση των σκουπιδιών για πολλές δεκαετίες μπροστά.

Μερικές ιστορίες πρέπει να τις πεις από την αρχή. Έτσι παρότι το ηλεκτρονικό μέσο δεν προφέρεται για μακροσκελείς αναλύσεις, επιλέξαμε εν γνώσει της δυσκολίας, το εναρκτήριο αφιέρωμα στο θέμα να περιλαμβάνει αρκετές πληροφορίες. Ωστόσο το θέμα δεν εξαντλείται και δεν τελειώνει σήμερα. Έπονται συνέχειες.

Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 80

Η διαχείριση των αστικών στερών αποβλήτων στην Ελλάδα, ξεκίνησε ουσιαστικά στα μέσα τις δεκαετίας του 80’, όταν η ανάγκη εναρμόνισης της Ελληνικής νομοθεσίας με την Ευρωπαϊκή αλλά και τα χρήματα από τα πρώτα προγράμματα σύγκλισης και συνοχής της τότε ΕΟΚ, οδήγησαν στην κατασκευή πολλών και σύγχρονων για την εποχή περιβαλλοντικών έργων. Έως τότε, η διάθεση των αστικών απορριμμάτων, κυρίως λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας και λιγότερο οικονομικών πόρων, γινόταν σε ανεξέλεγκτους χώρους διάθεσης απορριμμάτων (Χ.Α.Δ.Α).

Το πέρασμα από τις παράνομες και ανεξέλεγκτες χωματερές, στους χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (Χ.Υ.Τ.Α), αποτέλεσε την κύρια δραστηριότητα αναβάθμισης του τομέα διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων εκείνη την εποχή. Έως τα τέλη τις δεκαετίας του 90’,σε αρκετούς Νομούς της χώρας καθώς και σε μεγάλες πόλεις, είχαν κατασκευαστεί και λειτουργούσαν Χ.Υ.Τ.Α.

Παράλληλα με την κατασκευή των Χ.Υ.ΤΑ, σημαντικές προσπάθειες πραγματοποιούνται στον τομέα της οργάνωσης των συστημάτων αποκομιδής των Δήμων.  Μια νέα αγορά και ένα νέο λόμπυ σχετικό με την κατασκευή και διαχείριση Χ.Υ.Τ.Α είχε δημιουργηθεί, με ένα κύκλο εργασιών που βοήθησε σημαντικά στην ισχυροποίηση πολύ γνωστών κατασκευαστικών εταιρειών. Εμβληματικό έργο αποτέλεσε η κατασκευή του Χ.Υ.Τ.Α  Άνω Λιοσίων στην Αττική με στόχο το κλείσιμο της χωματερής που λειτουργούσε από την δεκαετία του 60’ στον ίδιο χώρο.

Ωστόσο αυτή η πρώτη προσπάθεια γρήγορα έφτασε στα όρια της, αφενός λόγω της τροποποίησης των Ευρωπαϊκών κανονισμών και προδιαγραφών που έδιναν μεγαλύτερη έμφαση στην ανακύκλωση και την ανάκτηση χρήσιμων υλικών από τα απορρίμματα και αφετέρου γιατί η λειτουργία των Χ.Υ.Τ.Α εμφάνιζε στην πράξη μεγάλα προβλήματα: η ρύπανση διέρρεε στο έδαφος, το νερό και τον αέρα και οι χώροι γέμιζαν πάρα πολύ γρήγορα λόγω της αύξησης των σκουπιδιών.

Ταυτόχρονα διαπιστωνόταν η ανάγκη για χωριστή διαχείριση των επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων,  που ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να ανακατεύονται με τα αστικά και να καταλήγουν στις χωματερές, ενώ μεγάλο μέρος τους αποθηκεύεται ή απορρίπτεται σε παράνομους χώρους, τροφοδοτώντας ένα μεγάλο μαύρο κύκλο εργασιών που φθάνει μέχρι και τη βάση των υπηρεσιών καθαριότητας.

Αλλά ας γυρίσουμε πάλι πίσω. Στα τέλη της δεκαετίας του 90’ ο τομέας της ανακύκλωσης στην Ελλάδα βρισκόταν σε εμβρυακή κατάσταση με διάσπαρτες τοπικές δημοτικές δράσεις, χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα και με πλήρη απουσία της Πολιτείας. Εως το 2005 κατασκευάζονται τα πρώτα κέντρα διαλογής και ανακύκλωσης υλικών (Κ.Δ.Α.Υ) και οι πρώτες μονάδες μηχανικής ανακύκλωσης (Μ.Ε.Α).

Παράλληλα η ανακύκλωση αποκτά ιδιωτικό πρόσημο : πατώντας επάνω στην ευρωπαϊκή οδηγία για την «ευθύνη του παραγωγού» οργανώνονται τα πρώτα Συστήματα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών (Σ.Σ.Ε.Δ) που στην πραγματικότητα διασφαλίζουν νέα κέρδη. Κυριότερο από αυτά είναι η εταιρεία Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης-Ανακύκλωσης ΑΕ (Ε.Ε.Α.Α) -οι γνωστοί μπλε κάδοι – στην μετοχική σύνθεση της οποίας συμμετέχουν βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που, είτε διαθέτουν συσκευασμένα προϊόντα στην ελληνική αγορά, είτε κατασκευάζουν διάφορες συσκευασίες και κατά 35% η Κεντρική ‘Ένωση Δήμων Ελλάδος.  Αναπτύσσονται και άλλα αμιγώς ιδιωτικά συστήματα για διάφορα είδη μερικά από τα οποία δεν κάνουν τίποτε απολύτως όπως η Ανταποδοτική Ανακύκλωση.  Το κόστος της ανακύκλωσης χρεώνεται στην τιμή κάθε προϊόντος, αλλάη ανακύκλωση καρκινοβατεί εδώ και πάνω από μια δεκαετία, γεμίζοντας τις τσέπες όλων όσων νέμονται την είσπραξη από τους καταναλωτές.

Η εισαγωγή της ανάκτησης υλικών και διαχείρισης συσκευασιών στην διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων δημιούργησε μια ακόμη σημαντική αγορά, ένα ακόμη πιο ισχυρό λόμπυ με κύριο χαρακτηριστικό την δυναμική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα όχι πλέον μόνο  στην κατασκευή έργων και υποδομών αλλά και την λειτουργία και οικονομική εκμετάλλευση σημαντικών τμημάτων της όλης διαδικασίας. Ο Εθνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης, αδυνατεί παντελώς να ελέγξει το απαράδεκτο και αδιαφανές σύστημα ενώ γνωστές ΜΚΟ και «ειδικοί» αναλαμβάνουν να το ξελασπώσουν στα μάτια του κόσμου.

Την ίδια στιγμή, μεγάλο μέρος των υφιστάμενων Χ.Υ.Τ.Α, λόγω αστοχιών στον σχεδιασμό τους αλλά και της αύξησης της παραγωγής σύμμεικτων απορριμμάτων, έφτασαν γρήγορα στα όρια λειτουργίας τους, με αποτέλεσμα να απαιτείται η επέκταση τους, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των παλιών ανεξέλεγκτων χωματερών όχι μόνο δεν είχαν αποκατασταθεί αλλά συνέχιζαν την λειτουργία τους. Με την απειλή των προστίμων από την Ε.Ε., αρχίζει στις αρχές του 21^ου αιώνα, η καταγραφή των ανεξέλεγκτων χώρων και στη συνέχεια το υποχρεωτικό τους κλείσιμο, που ακόμη και σήμερα πασχίζει να ολοκληρωθεί.

Η περίπτωση της Αττικής

Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση της διαχείρισης των αστικών στερών αποβλήτων στην Αττική. Παρ’ όλες τις συνεχόμενες εξαγγελίες προγραμμάτων και έργων που αφορούσαν κυρίως την αποφόρτιση της περιοχής των Λιοσίων και των όμορων δήμων, από την ολέθρια συνύπαρξη με τη μοναδική εγκατάσταση διάθεσης απορριμμάτων όλης της Αττικής, τίποτα δεν έχει συμβεί έως σήμερα.

Ο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων, που αντικατέστησε την παλιά χωματερή, γρήγορα έφτασε τα όρια του και μέσα σε μια δεκαετία, επεκτάθηκε μια φορά και μετά αντικαταστάθηκε από ένα νέο ΧΥΤΑ, αυτό της Φυλής, σε χώρο όμορο με την παλιά εγκατάσταση.

Ο ΧΥΤΑ Φυλής μετατρέπεται στην συνέχεια σε μια «ολοκληρωμένη» εγκατάσταση διαχείρισης αποβλήτων (ΟΕΔΑ), αποτελούμενη από τον ΧΥΤΑ  (που συνεχίζει να επεκτείνεται για να καλύψει τις όλο και αυξανόμενες ποσότητες απορριμμάτων), το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης – Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ), τον αποτεφρωτήρα Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων και μια από τις μεγαλύτερες μονάδες συμπαραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας από το βιοαέριο που παράγεται από τα αστικά απορρίμματα του Χ.Υ.Τ.Α στην Ευρώπη.

Η διατήρηση όλων αυτών των εγκαταστάσεων στην περιοχή, προκαλεί τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων, οι οποίες κλιμακώνονται το 2006 με την εξαγγελία της κατασκευής μιας ακόμη επέκτασης του ΧΥΤΑ Φυλής, που χαρακτηρίζεται μάλιστα και ως προσωρινή έως ότου ολοκληρωθεί η προγραμματισμένη από την αρχική μελέτη του χώρου επέκταση. Η επέκταση κατασκευάζεται το 2008, αλλά οι αντιδράσεις των κατοίκων έχουν αποκαλύψει πλέον με το πιο καθαρό τρόπο το αδιέξοδο της κατάστασης.

Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει η ιδιωτική πρωτοβουλία, οι γνωστές κατασκευαστικές εταιρείες οι οποίες με την σύμφωνη γνώμη της τότε κυβέρνησης Καραμανλή εκμεταλλεύονται την αδυναμία εφαρμογής του τότε υφιστάμενου περιφερειακού σχεδιασμού για την διαχείριση απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ), για να προωθήσουν ένα νέο επιχειρηματικό εργαλείο, την σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Ο ΠΕΣΔΑ του 2003, προέβλεπε την δημιουργία δύο νέων ΟΕΔΑ (ΜΕΑ και ΧΥΤΥ), έναν στην ΒΑ Αττική, στη θέση Γραμματικό και ένα δεύτερο στην Ανατολική Αττική στη θέση Κερατέα, με κύριο στόχο την αποφόρτιση των εγκαταστάσεων της Φυλής.

Με πρόσχημα την καθυστέρηση εφαρμογής του ΠΕΣΔΑ, την μεταβολή των ποσοτήτων των απορριμμάτων και τα νέα οικονομικά δεδομένα, προωθήθηκε η λύση αρχικά οι δύο χώροι σε Γραμματικό και Κερατέα να λειτουργήσουν ως ΧΥΤΑ και μελλοντικά ως Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (Χ.Υ.Τ.Υ), όταν θα ολοκληρωθούν οι αντίστοιχες μονάδες ΜΕΑ, με την χρήση του μηχανισμού των ΣΔΙΤ. Παράλληλα διατηρήθηκε ο υπάρχον σχεδιασμός λειτουργίας του ΧΥΤΑ Φυλής και προωθήθηκαν δυο νέες ΜΕΑ, μία στη Φυλή και η άλλη στα Άνω Λιόσια, σε όμορους χώρους με τις υφιστάμενες εγκαταστάσεις, επίσης με την μέθοδο των ΣΔΙΤ.

Η δημοπράτηση των έργων για τους νέους ΧΥΤΑ σε Γραμματικό και Κερατέα πυροδοτεί έντονες αντιδράσεις από τους κατοίκους των δύο περιοχών, που ανησυχούν ότι θα επαναληφθεί στην περιοχή τους η ανεξέλεγκτη κατάσταση που επικρατούσε όλα τα προηγούμενα χρόνια στα Άνω Λιόσια και την Φυλή.

Χωρίς καμία ουσιαστική δημόσια διαβούλευση και κάτω από την πίεση των εργοληπτικών  εταιρειών που έχουν αναλάβει την κατασκευή των έργων, η τότε κυβέρνηση Παπανδρέου κάνει τα αδύνατα δυνατά ώστε να ξεκινήσουν τα έργα άμεσα.

Οι αντιδράσεις των κατοίκων κλιμακώνονταικαι αποκτούν χαρακτηριστικά εξέγερσης, με τους κατοίκους και των δύο περιοχών να διαδηλώνουν και να συγκρούονται για μήνες το 2011 με τα ΜΑΤ. Οι εργασίες κατασκευής των δυο ΧΥΤΑ ξεκινούν με πάρα πολλές δυσκολίες τόσο από τις αντιδράσεις των κατοίκων, όσο και τις τεχνικές αστοχίες στο σχεδιασμού των έργων που προκύπτουν κατά τις πρώτες εργασίες κατασκευής.

Παράλληλα, από την πλευρά της τότε κυβέρνησης συνεχίζεται εντατικά η προσπάθεια για την άμεση διενέργεια διαγωνισμών για τις 4 ΜΕΑ με τον μέθοδο των ΣΔΙΤ. Οι διαγωνισμοί προκηρύσσονται το 2013 και προβλέπουν σκανδαλώδη οφέληγια τους επενδυτές. Με βάση τον διαγωνισμό η λειτουργία των έργων προϋποθέτει την εγγυημένη τροφοδοσία των ΜΕΑ με απορρίμματα και την απαλλαγή των επενδυτών για κάθε μεταβολή των συνθηκών.

 Τα κέρδη των επενδυτών εξασφαλίζονται σε κάθε περίπτωση, οι επενδυτές μετατρέπονται σε ρυθμιστές του συνόλου της τελικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, ενώ δεν εξασφαλίζεται καθόλου η ομαλή λειτουργία των μονάδων, ιδιαίτερα στην περίπτωση που υπάρχει μεταβολή των συνθηκών εις βάρος του επενδυτή. Την ίδια ώρα και εν μέσω της οικονομικής κρίσης προωθούνται μια σειρά ανάλογων έργων σε όλη την Ελλάδα.

Οι κινηματικές αντιστάσεις διαμορφώνουν εναλλακτική πρόταση

 Είναι η ώρα που σε όλη την Ελλάδα και στην Αθήνα, αρχίζει η προσπάθεια συντονισμού των τοπικών αντιστάσεων, με την εξαίρεση της Κερατέας (της οποίας η εμβληματική αντίσταση εκφυλίστηκε σε ένα τυπικό σύνδρομο «όχι στην αυλή μου»).

Ήδη το 2011 συγκροτείται η Πρωτοβουλία Συνεννόησης για τη Διαχείριση των Απορριμμάτων της Αττικής (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), που έμελλε να παίξει ένα καθοριστικό ρόλο στην πλατύτερη ενημέρωση για τις εξελίξεις και στη  διαμόρφωση ενός εναλλακτικού μοντέλου.

Αποκαλύπτεται με λεπτομέρειες ότι στην Ελλάδα εξελίσσεται ένα μεγαλοεργολαβικό σχέδιο, το οποίο προβλέπει φαραωνικά και πανάκριβα εργοστάσια που θα παράγουν κυρίως καύσιμη ύλη από σύμμεικτα σκουπίδια.  Η μαγική αυτή λύση έχει τεράστιο κόστος:

• κόστος λειτουργίας και συντήρησης που θα φορτώνεται στους πολίτες μέσω των δημοτικών τελών, χωρίς λόγο αφού τα σκουπίδια δεν εξαφανίζονται άρα στη συνέχεια θα πρέπει ή να ταφούν ή να καούν (το ποσοστό ανάκτησης υλικών από αυτές τις μονάδες είναι μονοψήφιο)
• κόστος περιβαλλοντικό, αφού απαιτούν τα σκουπίδια να παραμένουν σε σύμμεικτη μορφή αυξάνοντας την κατανάλωση πρώτων υλών και ενέργειας και διαιωνίζοντας τη ρύπανση και την υποβάθμιση.
• κόστος δημοκρατίας, αφού απομακρύνει από την δημόσια σφαίρα και την τοπική αυτοδιοίκηση τις αποφάσεις για το θέμα των στερεών αποβλήτων

Σε δεκάδες Δήμους σε όλη τη χώρα, κατατίθενται αναλυτικά τοπικά σχέδια που υιοθετούν μια εναλλακτική πρόταση με επίκεντρο την αποκεντρωμένη ολοκληρωμένη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων με οικονομικά στοιχεία που εκτιμούν την εξοικονόμηση πόρων. Τα σχέδια αυτά εκπονούνται εθελοντικά με τη βοήθεια της ΠΡΩΣΥΝΑΤ και με την πρωτοβουλία ομάδων πολιτών, αυτοδιοικητικών παρατάξεων ή ακόμη και δημοτικών αρχών.

Ουσιαστικά η πρόταση αυτή αφορά μια κοινωνική διαχείριση των αστικών αποβλήτων που θα επιτυγχάνεται με μικρές ευέλικτες μονάδες σε επίπεδο δήμων, με στόχο την αποδοτικότερη και με το μικρότερο κόστος δραστική μείωση της ποσότητας των απορριμμάτων που θα καταλήγει σε ταφή, ενώ παράλληλα θα επιτυγχάνεται η ευκολότερη ανάκτηση χρήσιμων υλικών,  με άμεσα ανταποδοτικά οφέλη για την τοπική κοινωνία.

Η αποκεντρωμένη διαχείριση γίνεται κυβερνητική εξαγγελία

 Η πρόταση αυτή φαίνεται να βρίσκει σάρκα και οστά με την αλλαγή στην διοίκηση της περιφέρειας Αττικής, καθώς η νέα διοίκηση της περιφέρειας την είχε υιοθετήσει πλήρως στο πρόγραμμα της. Πράγματι, από τις πρώτες αποφάσεις της νέας περιφερειακής αρχής ήταν η ακύρωση των διαγωνισμών των 4 ΣΔΙΤ ενώ παράλληλα με επιστολή της περιφερειάρχη παρακινούνταν οι Δήμοι  για τη σύνταξη τοπικών σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε και στο προσωρινό πάγωμα όλων των αντίστοιχων προσπαθειών για την κατασκευή ΜΕΑ με ΣΔΙΤ και στην υπόλοιπη Ελλάδα, σε αναμονή και της επικείμενης επικράτησης του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος στη ρητορική του είχε ενσωματώσει τα αιτήματα των κινημάτων. Φωνές υπέρ των συγκεντρωτικών σχεδίων όπως αυτή του σημερινού αναπληρωτή περιβάλλοντος  Σ. Φάμελλου, υπήρχαν από τότε μέσα στο ΣΥΡΙΖΑ έστω και αν αντιμετωπίζονταν ως ανορθογραφία.

Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, στις εκλογές του Ιανουάριου του 2015, αναπτέρωσε τις ελπίδες των κινημάτων και των πολιτών που είχαν αντισταθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια στα σχέδια των λόμπυ της διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων. Η νέα κυβέρνηση ξεκίνησε ευοίωνα  την αναθεώρηση του εθνικού σχεδίου διαχείρισης των αποβλήτων (ΕΣΔΑ), με κύρια επιδίωξη την ανατροπή του μοντέλου των σύμμεικτων απορριμμάτων και της διαχείρισης τους σε συγκεντρωτικές μεγάλες εγκαταστάσεις (ΜΕΣ και ΧΥΤΑ). Το νέο εθνικό σχέδιο δίνει μεγάλη έμφαση στην κατεύθυνση της ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή, των μικρής κλίμακας αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων, της εμπλοκής των δήμων και των πολιτών στην εξοικονόμηση πόρων και στην φιλική προς το περιβάλλον δημόσια διαχείριση.

Παράλληλα στο νέο αναθεωρημένο Εθνικό σχέδιο (ΕΣΔΑ) προβλέπεται η εξυγίανση και ριζική αναθεώρηση των ιδιωτικοποιημένων αδιαφανών και αναποτελεσματικών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης ανακυκλώσιμων υλικών. Δημόσιος έλεγχος στην κατανομή των διαθέσιμων πόρωνγια την εξυπηρέτηση των στόχων του εθνικού σχεδίου και όχι για την κερδοφορία ιδιωτικών συμφερόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός τέτοιου διαθέσιμου πόρου αποτελεί η εισφορά ανακύκλωσης που πληρώνουν υποχρεωτικά οι καταναλωτές, αλλά διαχειρίζονται οι ίδιες οι εταιρείες που το εισπράττουν, με τα γνωστά λαμπρά αποτελέσματα.

Μετά το σύντομο ψυχαγωγικό διάλλειμα το εργολαβικό μοντέλο επανέρχεται

Ωστόσο αυτή η αρχική θετική εικόνα γρήγορα αντιστρέφεται στο δρόμο για την  υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Πριν ακόμη εγκριθεί το νέο Εθνικό Σχέδιο (ΕΣΔΑ) και στο μέσο της περίφημης διαπραγμάτευσης, υπογράφεται στις 5 Ιουνίου του 2015 η πρώτη σύμβαση ΣΔΙΤ για διαχείριση απορριμμάτων (ΣΔΙΤ Δυτικής Μακεδονίας).

Το νέο ΕΣΔΑ τελικά εγκρίνεται παρά τις επιθέσεις,  ωστόσο η πολιτική και οι προτεραιότητες της κυβέρνησης έχουν ήδη αλλάξει κατεύθυνση.

Τα λόμπυ των απορριμμάτων αντεπιτίθενται με όχημα τις αναθεωρήσεις των περιφερειακών σχεδιασμών για την διαχείριση απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) και επαναφέρουν τους σχεδιασμούς των πανάκριβων και αχρείαστων εργοστασίων σκουπιδιών με ΣΔΙΤ. Μόλις πριν λίγες εβδομάδες  εγκρίθηκε μια δεύτερη Μονάδα Επεξεργασίας Απορριμμάτων στις Σέρρες, ενώ εγκρίθηκε η χρηματοδότηση μιας ακόμη μονάδας στην Ήπειρο.

Ανάλογο έργο προωθείται και στην Πελοπόννησο, με την περιφερειακή αρχή (ο περίφημος κύριος Τατούλης που δεν είχε διστάσει να καταθέσει και αίτημα ακύρωσης του νέου ΕΣΔΑ), να κάνει τα αδύνατα δυνατά να προσπεράσει τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων,  των τοπικών κινημάτων ακόμη και των Δήμων, με τις κυβερνητικές ευλογίες.  Ας μην ξεχάσουμε και την ΚΕΔΕ, που επιδίδεται σε συστηματική απαξίωση κάθε έστω και δειλής προσπάθειας αλλαγής.  Σε όλη τη χώρα επανακάμπτουν πλησίστια τα φιλοεργολαβικά σχέδια με τα συγκεντρωτικά εργοστάσια σύμμεικτων.

Η ανακύκλωση πάλι στην αποθήκη με τα αχρείαστα

 Η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου απαιτούσε σειρά νομοθετημάτων από τα οποία κανένα δεν έχει μέχρι τώρα ψηφιστεί.

Το νομοσχέδιο για τους Φορείς Διαχείρισης είναι εδώ και πάρα πολλούς μήνες παγωμένο, ενώ το νομοσχέδιο για την ανακύκλωση αφήνει άθικτο το κακώς κείμενο καθεστώς των ιδιωτικών ΣΣΕΔ. Και τα δύο παραπάνω νομοσχέδια παρότι δεν διορθώνουν τίποτε επί της ουσίας, συνάντησαν μεγάλες αντιδράσεις από το κύκλωμα των σκουπιδιών.

Ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης παραμένει υποστελεχωμένος και με λίγες αρμοδιότητες, ο δημόσιος φορέας συντονισμού που προέβλεπε το Εθνικό Σχέδιο παραπέμφθηκε στις καλένδες και τον έμμεσο φόρο για την ανακύκλωση θα συνεχίσουν να τον διαχειρίζονται ιδιωτικά ΣΣΕΔ.

Το αλαλούμ των χρηματοδοτήσεων και το ΕΣΠΑ των μεγαλοεργολάβων

Με το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων να έχει περιοριστεί δραματικά, η σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης των απαιτούμενων υποδομών απομένει να είναι το νέο ΕΣΠΑ, το οποίο διαθέτει ελάχιστους πόρους για τη διαχείριση των αποβλήτων (757 εκ. ευρώ, μέσα από το πρόγραμμα για «τις υποδομές, τις μεταφορές, το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη» μέχρι το 2020).

Το μεγαλύτερο μέρος εκχωρείται στις Περιφέρειες για τα συγκεντρωτικά έργα που είχαν ήδη προγραμματίσει από την προηγούμενη περίοδο. Ιδιαίτερα αποκαλυπτική ήταν η μοναδική πρόσκληση χρηματοδότησης ΕΣΠΑ που βγήκε  οριζόντια για όλη τη χώρα, με ποσό συγχρηματοδοτούμενης δαπάνης μόλις 273 εκ. ευρώ.

Η κατανομή αυτών των χρημάτων αποκαλύπτει την πραγματική στόχευση της κυβερνητικής πολιτικής: 210 από τα 273 εκ. ευρώ αφορούν κεντρικές μονάδες, κεντρικούς χώρους διαχείρισης σύμμεικτων και κεντρικές μονάδες κομποστοποίησης.

 Οι Δήμοι, σε ρόλο φτωχού συγγενή, χρηματοδοτούνται μόνο για να αγοράσουν ολίγους κάδους και απορριμματοφόρα για βιοαπόβλητα (απόβλητα κουζίνας και κήπου), ίσως και κάποια πράσινα σημεία. Η ανακύκλωση θεωρείται οικονομική δραστηριότητα για τους Δήμους και δεν επιδοτείται ενώ τα ΣΔΙΤ είναι η πιο αποδεκτή μορφή για να χρηματοδοτηθούν από την πρόσκληση του επιτυχημένου ΕΣΠΑ.

Στην μεγαλύτερη περιφέρεια της Ελλάδος, την Αττική συμπυκνώνονται όλες οι παραπάνω αντιφάσεις. Αντί το Περιφερειακό πρόγραμμα του ΕΣΠΑ της Αττικής (ΠΕΠ Αττικής), να έχει τα περισσότερα χρήματα για τα απορρίμματα, προκειμένου να εφαρμοστεί το νέο μοντέλο το οποίο θεωρητικά επαγγέλλεται η περιφερειακή αρχή, εξαγγέλλει μόνο δράσεις δημοσιότητας. Κονδύλια του ΕΣΠΑ, αντίθετα με τις άλλες περιφέρειες δεν εκχωρήθηκαν  στην περιφέρεια Αττικής. Και το παράλογο συνεχίζεται. Στην οριζόντια πρόσκληση (των 273 εκατ.) η περιφέρεια και οι Δήμοι της Αττικής θα πρέπει να ανταγωνισθούν με όλη την υπόλοιπη χώρα. Και επειδή η Αττική έμεινε πίσω αφού η ακύρωση των έργων ΣΔΙΤ δεν συνοδεύτηκε από προετοιμασία εφαρμογής εναλλακτικού σχεδίου, κινδυνεύει να μείνει εκτός ή με ψίχουλα. Η νέα κρίση των σκουπιδιών στην Αττική έρχεται και οι γνωστοί από μηχανής σωτήρες κάνουν και πάλι τους λογαριασμούς τους.

Περιφερειακοί σχεδιασμοί χωρίς ίχνος σχεδίου

Όπως προαναφέραμε σε όλη τη χώρα αναθεωρούνται οι περιφερειακοί σχεδιασμοί διαχείρισης αποβλήτων. Οι νέοι περιφερειακοί σχεδιασμοί  πάσχουν όλοι από την ίδια αρρώστια. Επειδή θεωρητικά θα πρέπει να εναρμονισθούν με το νέο Εθνικό Σχέδιο, αλλά στην πράξη κάτι τέτοιο δεν βολεύει καθόλου, επιδίδονται με ιδιαίτερο ζήλο στην δημιουργική ασάφεια, θάβοντας κάτω από χιλιάδες λέξεις και σελίδες την απουσία σχεδιασμού και αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για επιχειρηματίες, πολιτικούς και λοιπούς παράγοντες.

Ο επίλογος και πάλι θα γραφεί από την κοινωνία

Η Δυτική Αθήνα και η Δυτική Αττική νιώθει να εμπαίζεται για μια ακόμη φορά, αφού η εφιαλτική προοπτική της διαιώνισης της Φυλής, διαγράφεται καθαρά.  Ομάδες, σύλλογοι, δημοτικά σχήματα, συγκρότησαν το ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ και ξεκίνησαν μια σειρά εκδηλώσεων στις περιοχές τους.

Η ψήφιση του ΠΕΣΔΑ στο περιφερειακό συμβούλιο, θύμισε monty python: εξαγγέλθηκε από μικροφώνου, χωρίς εισήγηση, χωρίς συζήτηση και χωρίς ψηφοφορία και ενώ το περιφερειακό συμβούλιο είχε διακοπεί από διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν.  Στην Πελοπόννησο συνεχίζονται οι αντιδράσεις που πλέον έχουν πλαισιωθεί και από τους Δημάρχους.

Αλλά και σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, τίποτε δεν έχει τελειώσει.  Η εφαρμογή αυτών των σχεδίων είναι βέβαιο ότι θα πυροδοτήσει αντιδράσεις, από την έκβαση των οποίων θα κριθεί η υπόθεση των σκουπιδιών για πολλές δεκαετίες μπροστά.