Αν η σφαίρα πήγαινε λίγα εκατοστά πιο εκεί, ο κόσμος ίσως να ήταν εντελώς διαφορετικός. Η απόπειρα εκτέλεσης του Λένιν από την Φάνια Εφίμοβνα Καπλάν .

«Ονομάζομαι Φάνια Εφίμοβνα Καπλάν. Αυτό είναι το όνομα με το οποίο ήμουν στη λίστα των φυλακισμένων στο γκούλαγκ του Ακατούα. Σήμερα πυροβόλησα τον Λένιν. Το έκανα μόνη μου. Δεν πρόκειται να πω πού βρήκα το ρεβόλβερ μου. Δεν θα δώσω καμμία λεπτομέρεια. Είχα αποφασίσει να σκοτώσω τον Λένιν από καιρό. Τον πυροβόλησα αρκετές φορές δεν θυμάμαι πόσες. Τον πυροβόλησα γιατί τον θεωρώ προδότη της Επανάστασης και αν συνεχίσει να ζει θα καταστρέψει την πίστη στο σοσιαλισμό. Έχω ήδη εξωριστεί στο Ακατούα για συμμετοχή σε απόπειρα εκτέλεσης αξιωματούχου του τσάρου στο Κίεβο. Εξέτισα έντεκα χρόνια στα κάτεργα. Απελευθερώθηκα μετά την Επανάσταση. Υποστήριζα την Συντακτική Συνέλευση και την υποστηρίζω και τώρα».

Η απόπειρα εκτέλεσης του Λένιν από την Φάνια Εφίμοβνα Καπλάν

Μία σύντομη ιστορική αναδρομή

Μέχρι το καλοκαίρι του 1918 οι Σοσιαλεπαναστάτες είναι πιστοί σύμμαχοι του Λένιν. Τον Ιούνιο στρέφονται εναντίον του και αξιώνουν από το συνέδριο των σοβιέτ ριζική αλλαγή πολιτικής: άμεση διάλυση του Κόκκινου Στρατού και της Τσεκά, κατάργηση των ταξιαρχιών για την επίταξη του σιταριού στην ύπαιθρο. Ο Λένιν αγνοεί υπεροπτικά τις αξιώσεις αυτές και τότε οι Σοσιαλεπαναστάτες αποφασίζουν ότι ήρθε η ώρα της αντεπίθεσης.

Ένας Σοσιαλεπαναστάτης, ο Μπλούμκιν, εκτελεί τον πρεσβευτή της Γερμανίας, κόμη φον Μίρμπαχ, τον οποίο κατηγορούσαν ότι ενσάρκωνε τον γερμανικό μιλιταρισμό και ότι υπερασπιζόταν στη Ρωσία τα συμφέροντα της δικής του χώρας. Συνεχίζοντας τις εκτελέσεις και μη έχοντας καλή γνώμη για τον Μοϊζέι Ουρίτσκυ, ένα εξέχων στέλεχος της Τσεκά, τον οποίο είχαν δει να δρα κατά τη διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης, όταν ως «κομισάριος της Συνέλευσης» είχε συμπράξει στην βίαιη αποπομπή των εκλεγμένων και έπειτα οργάνωσε την τρομοκρατία, υπό την ιδιότητα του υπεύθυνου της Τσεκά, στην πρωτεύουσα. Εκτελώντας τους, οι Σοσιαλεπαναστάτες χτυπούν αντίπαλους μισητούς στην κοινωνία. Ο θάνατός τους δεν προκαλεί τον αποτροπιασμό παρά μόνο των μπολσεβίκων.

Ενισχυμένοι από τα κατορθώματα αυτά, οι Σοσιαλεπαναστάτες καταλαμβάνουν το τηλεγραφικό κέντρο και καλούν τον πληθυσμό της πρωτεύουσας σε εξέγερση. Αλλά η Ρωσία, από τον Απρίλιο του 1917, κυριαρχείται από την ισχυρή προσωπικότητα του Λένιν. Θα υπήρχε κάποιος που να φαντασθεί ότι, οι Σοσιαλεπαναστάτες στον αγώνα τους για να απελευθερώσουν τη χώρα τους από την τρομοκρατία των μπολσεβίκων, θα ξεχνούσαν αυτόν που με πάθος είχε επιβάλλει την δική του ολοκληρωτική αντίληψη για την εξουσία, ονομάζοντάς την επανάσταση; Επόμενος στόχος τους, λοιπόν, θα είναι ο Λένιν.

Το γεγονός

Η Φάνια Εφίμοβνα Καπλάν γεννήθηκε στις 10 Φεβρουα­ρίου, το 1890. Κατάγεται από φτωχή οικογένεια αγροτών.^[1] Τα τέσσερα αδέλφια της και οι δύο αδελφές της λαμβάνουν όλοι εκπαίδευση στο σπίτι. Οι γονείς της αργότερα, μεταναστεύουν στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Καπλάν συνδέεται από νωρίς με τους αναρχικούς.

Το 1906, σε ηλικία 16 ετών, παίρνει μέρος σε μια απόπειρα ένοπλης επίθεσης σε αξιωματούχο του τσάρου, στο Κίεβο. Συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε ισόβια καταναγκαστική εργασία στη Σιβηρία. Αργότερα, η ίδια λέει: «Ήμουν εξόριστη στην Ακατούα με την κατηγορία της συμμετοχής σε απόπειρα δολοφονίας εναντίον αξιωματούχου του τσάρου στο Κίεβο. Πέρασα έντεκα χρόνια σε σκληρή εργασία». Το πέρασμά της από τον αναρχισμό στο σοσιαλεπαναστατικό κίνημα είναι αποτέλεσμα της συνάντησής της, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, με την Μαρία Σπυριντόνοβα, γνωστή μορφή των Σοσιαλεπαναστατών με ένοπλο προσανατολισμό.

Μετά από έντεκα χρόνια στη Σιβηρία, απελευθερώνεται μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου. Όπως πολλοί Μενσεβίκοι και Σοσιαλεπαναστάτες, η Καπλάν γίνεται έξαλλη όταν οι μπολσεβίκοι καταργούν την Συντακτική Συνέλευση και αποφασίζει να σκοτώσει τον Λένιν, ως μέσο διαμαρτυρίας εναντίον αυτού του μέτρου.^[2]

Στις 30 Αυγούστου 1918, ο Λένιν παρευρίσκεται ως ομιλητής σε συνεδρίαση στο εργοστάσιο Μίτσελσον στην παλιά πόλη της Μόσχας. Ο Βίκτωρ Σερζ, αργότερα, εξηγεί τι συνέβη: «Ο Λένιν φτάνει μόνος του. Κανείς δεν τον συνοδεύει και δεν διοργανώνεται εκδήλωση υποδοχής. Όταν βγαίνει, οι εργαζόμενοι τον περικυκλώνουν για μια στιγμή, μερικά βήματα μακρυά από το αυτοκίνητό του». Καθώς ο ίδιος φεύγει από το κτίριο, η Καπλάν προσπαθεί να κάνει στον Λένιν μερικές ερωτήσεις σχετικά με το μέλλον της χώρας. Λίγο πριν μπει στο αυτοκίνητό του, ο Λένιν γυρίζει να απαντήσει στην γυναίκα. Ο Σερζ εξηγεί τί συνέβη στη συνέχεια: «Ήταν αυτή τη στιγμή όπου η Καπλάν πυροβολεί τρεις φορές, τραυματίζοντάς τον σοβαρά στο λαιμό και τον ώμο του». Μια τρίτη σφαίρα τού τρυπά το κασκέτο, χωρίς να πλήξει κάποιο ζωτικό όργανο.

Ο τραυματίας οδηγείται στο διαμέρισμά του πίσω στο Κρεμλίνο, αρνούμενος την εισαγωγή του σε νοσοκομείο από το φόβο νέας απόπειρας εναντίον του. Οι γιατροί που τον εξετάζουν αποφασίζουν ότι είναι πάρα πολύ επικίνδυνο να αφαιρεθούν οι σφαίρες. Ο Λένιν τελικά συνέρχεται μετά από περίπου δέκα ημέρες, αν και η υγεία του αρχίζει να εξασθενεί από αυτό το σημείο.

Το 1922, με δική του πρόταση, δημιουργείται η θέση του γενικού γραμματέα, για την οποία προτείνει τον Στάλιν. Αμέσως μετά από το διορισμό του τελευταίου, ο Λένιν εισάγεται σε νοσοκομείο για να του αφαιρεθεί η μια σφαίρα από την απόπειρα εναντίον του, με προοπτική την αποκατάσταση της υγείας του, η οποία, όμως, επιδεινώνεται ραγδαία, μετά από απανωτά εγκεφαλικά επεισόδια στις 13 και στις 22 Δεκεμβρίου, που τον αφήνουν παράλυτο και ανίκανο να μιλήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πεθαίνει στις 21 Ιανουαρίου 1924, με επίσημη αιτία θανάτου εγκεφαλική αρτηριοσκλήρωση ή εγκεφαλικό επεισόδιο.

Όσο για την Καπλάν, συλλαμβάνεται αμέσως και οδηγείται στα κρατητήρια της Τσεκά, της μυστικής αστυνομίας των μπολσεβίκων, ισάξιας προδρόμου της γνωστής Κα-Γκε-Μπε. Στους πράκτορες που την ανακρίνουν, η Φάνια δηλώνει αβίαστα ότι προσπάθησε να σκοτώσει τον Λένιν επειδή τον θεωρούσε «προδότη της επανάστασης», επειδή έκλεισε την Συντακτική Συνέλευση: «Ονομάζομαι Φάνια Εφίμοβνα Καπλάν. Αυτό είναι το όνομα με το οποίο ήμουν στη λίστα των φυλακισμένων στο γκούλαγκ του Ακατούα. Σήμερα πυροβόλησα τον Λένιν. Το έκανα μόνη μου. Δεν πρόκειται να πω πού βρήκα το ρεβόλβερ μου. Δεν θα δώσω καμμία λεπτομέρεια. Είχα αποφασίσει να σκοτώσω τον Λένιν από καιρό. Τον πυροβόλησα αρκετές φορές δεν θυμάμαι πόσες. Τον πυροβόλησα γιατί τον θεωρώ προδότη της Επανάστασης και αν συνεχίσει να ζει θα καταστρέψει την πίστη στο σοσιαλισμό. Έχω ήδη εξωριστεί στο Ακατούα για συμμετοχή σε απόπειρα εκτέλεσης αξιωματούχου του τσάρου στο Κίεβο. Εξέτισα έντεκα χρόνια στα κάτεργα. Απελευθερώθηκα μετά την Επανάσταση. Υποστήριζα την Συντακτική Συνέλευση και την υποστηρίζω και τώρα».

Η Φάνια εκτελείται μετά από συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς δίκη. Αυτός στον οποίο ανάθεσαν να την «ξεπαστρέψει» ήταν ο διοικητής του Κρεμλίνου, Μάλκωφ. Η εκτέλεση πραγματοποιείται στις 4 Σεπτεμβρίου, λίγες μόνο ημέρες μετά την απόπειρα, μέσα σε ένα γκαράζ, με τον κινητήρα ενός αυτοκινήτου σε λειτουργία για να πνίξει τον ήχο των πυροβολισμών και με την παρουσία του «προλετάριου ποιητή Ντέμιαν Μπεντύι, για να αντλήσει επαναστατική έμπνευση από το γεγονός».

Ωστόσο, η ενοχή της Καπλάν δεν ήταν, καθώς φαίνεται, τόσο καθαρή υπόθεση, όσο επιμόνως προσπάθησε να την εμφανίσει η σοβιετική ιστορία. Ο στρατηγός Βολκογκόνωφ, που μελέτησε με προσοχή όλη την υπόθεση και ερεύνησε όλα τα σχετικά αρχεία, εξέφρασε αμφιβολίες για την αλήθεια της επίσημης εκδοχής. Από την έρευνά του συνάγει ότι το μόνο διαπιστωμένο γεγονός είναι, στην περίσταση αυτή, η απόπειρα, αλλά ότι από εκεί και έπειτα υπάρχει «απόκρυψη». Η Καπλάν φαίνεται να είναι μόνο ένα θύμα, αν και εθελόντρια. Για παράδειγμα, κανένας μάρτυρας δεν είδε την Καπλάν να πυροβολεί. Επίσης, πληροφορίες αναφέρουν ότι η Καπλάν είχε χάσει την όρασή της το 1906, η οποία είχε μερικώς επανέλθει έξι χρόνια αργότερα, αλλά ήταν εξαιρετικά περιορισμένη και άρα όχι η κατάλληλη για εκτελεστή. Εξ άλλου, όταν ο εκτελεστής του τσάρου, ονόματι Γιουρόβσκι, ερεύνησε τον «τόπο του εγκλήματος», βρήκε τέσσερεις κάλυκες, ενώ αυτόπτες μάρτυρες μιλούν για τρεις μόνο. Ακόμη, η βιασύνη της Καπλάν να παραδεχτεί την ενοχή της εγείρει υποψίες. Τέλος, ένας ιατρικός φάκελος του 1922, αναφερόμενος στη βολίδα που βγήκε από τον ώμο του Λένιν, καταγράφει ότι δεν προέρχεται από το ρεβόλβερ τύπου Μπράουνινγκ το οποίο χρησιμοποίησε η Καπλάν.

Μια άλλη φήμη που είναι δύσκολο να διασταυρωθεί, αλλά διατηρείται ζωντανή μέχρι σήμερα, αφορά ένα άτομο ονόματι Προτοποπώφ^[3], ο οποίος φέρεται ότι, επίσης, πυροβόλησε τον Λένιν την 30^η Αυγούστου 1918. Ήταν επικεφαλής μονάδας της Τσεκά, από τους δυσαρεστημένους από την επανάσταση. Συνελήφθη στο σημείο του γεγονότος και εκτελέστηκε την ίδια ημέρα. Η Καπλάν, η οποία υποτίθεται τον κάλυπτε, δεν το έμαθε και «παραδέχτηκε» την ενοχή της.

Αφ’ ότου ανέρχεται ο Στάλιν στην εξουσία, όσοι έχουν το επίθετο Καπλάν, βρίσκονται σε πολύ άσχημη θέση. Υπήρχε θανάσιμος κίνδυνος για όποιον απαντούσε θετικά στην ερώτηση «Σχετίζεσθε με τους Καπλάν;» κατά τη διάρκεια της σταλινικής τρομοκρατίας.

Σύμφωνα με αυτήν την φήμη υποστηρίζεται η πιθανότητα να μην ήταν η Φάνια Καπλάν ο πραγματικός δράστης της απόπειρας, αλλά οι μπολσεβίκοι να χρησιμοποίησαν τις σχέσεις της με τους Σοσιαλεπαναστάτες. Καθώς μόλις λίγο καιρό πριν οι μπολσεβίκοι είχαν την υποστήριξη των Σοσιαλεπαναστατών της αριστεράς, δυσκολεύονταν να περάσουν από την ρήξη στην εξαφάνιση αυτών των άβολων συμμάχων, οι οποίοι ζητούσαν ξαφνικά επιστροφή στην νομιμότητα. Αν αληθεύουν οι παραπάνω ισχυρισμοί, η απόπειρα που αποδόθηκε στην Φάνια Καπλάν ήταν ό,τι χρειάζονταν οι μπολσεβίκοι για να απαλλαγούν από όλους τους Σοσιαλεπαναστάτες και να κατατάξουν όλα τους τα αιτήματα στην κατηγορία των «αντεπαναστατικών θελήσεων».^[4]

Ούτως ή άλλως, η κρατική τρομοκρατία μπορούσε πλέον να ξεσπάσει αχαλίνωτη.

Έτσι, τόσο η εκτέλεση του Μοϊζέι Ουρίτσκυ, εξέχοντος στελέχους της Τσεκά, από τους Σοσιαλεπαναστάτες, όσο και η απόπειρα δολοφονίας εκτέλεσης του Λένιν σηματοδότησε την έναρξη μιας περιόδου της σοβιετικής ιστορίας, που αποκλήθηκε «Ερυθρά Τρομοκρατία». Υπολογίζεται ότι μέσα σε ένα χρόνο πάνω από 6.000 αντίπαλοι του κομμουνιστικού καθεστώτος συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν χωρίς δίκη, ανάμεσά τους και 800 σοσιαλιστές.

Π.

Πηγές 

1. Victor Serge, Ο πρώτος χρόνος της Ρωσικής επανάστασης (1930)
2. Fanya Kaplan, δήλωση ενώπιον της Τσεκά την 30^η Αυγούστου 1918.
3. Ελέν Καρέρ ντ’ Ενκώς, Λένιν, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2004
4. Διαδίκτυο
   

^[1]. Κατά μία άλλη μαρτυρία ο πατέρας της ήταν εβραίος δάσκαλος από το Βολύνιε.
^[2]. Να σημειωθεί ότι έχει καταγραφεί ακόμη μια αποτυχημένη επίθεση εναντίον του Λένιν, με τουφέκι, τον Ιανουάριο του ίδιου έτους στο Πέτρογκραντ. Η αδελφή του Άννα, πάντοτε πρόθυμη να καταγράψει όλες τις σημαντικές στιγμές στη ζωή του αδελφού της, αποσιωπά το επεισόδιο.
^[3]. Το ίδιο όνομα είχε και ο λαομίσητος τε­λευταίος υπουργός Εσωτερικών του Τσάρου Α. Ντ. Προτοποπώφ
^[4]. Σημείωση του Κύκλου Σύνταξης: Η άποψη αυτή, ανάγεται στην αστυνομική αντίληψη της ιστορίας, όπου οι εκτός πραγματικότητος υποθέσεις, αντικαθιστούν τα γεγονότα. Επί του προκειμένου θέματος είναι αδιαμφισβήτητο ότι από τις τρεις σφαίρες, που έπληξαν τον Λένιν, οι δύο προέρχονταν από το όπλο της Καπλάν. Είναι πιθανόν συνεργάτης της στην απόπειρα να είναι το πρόσωπο που πράγματι ονομάζεται Προτοποπώφ. Εάν, όμως, δεν είναι αυτός ο συνεργάτης (αλλά κάποιος άλλος, ο οποίος διέφυγε της σύλληψης) τότε το όνομα Προτοποπώφ, μάλλον χρησιμοποιήθηκε σε μία προσπάθεια να συνδεθεί η απόπειρα με τον τσαρισμό και κατά προέκταση να παρουσιαστεί κάποια σχέση μεταξύ του τσαρισμού και των Σοσιαλεπαναστατών. Πρόκειται για μία κλασσικά Σταλινική προπαγανδιστική τεχνική.

Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 169, Μάρτιος 2017