Κάτι σάπιο υπάρχει στο … βασίλειο της ανακύκλωσης

Αν και θα περίμενε κανείς το αντίθετο, ο τομέας της ανακύκλωσης παρουσιάζει παρόμοια σημάδια κρίσης, με αυτά που χαρακτηρίζουν το σύνολο της διαχείρισης των αποβλήτων. Την αλήθεια αυτή έχουν αναγνωρίσει και οι συντάκτες του νέου εθνικού σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ), στο οποίο, μεταξύ πολλών άλλων, αναφέρεται ότι επιδιώκεται:
«Ριζική αναθεώρηση της λειτουργίας των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) και επανασχεδιασμός τους, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Επανεξέταση του θεσμικού πλαισίου με στόχο την βελτιστοποίηση της λειτουργίας, τη διαφάνεια και τον έλεγχο των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης σε άλλα υλικά, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα (με αναβάθμιση του ΕΟΑΝ). Τα έσοδα των ΣΕΔ αποτελούν δημόσιο πόρο και πρέπει να εξεταστεί ο έλεγχός τους μέσω κρατικού λογιστικού συστήματος για να αποτελέσουν επενδυτικό κονδύλι για την ανάπτυξη των συστημάτων της νέας διαχείρισης αποβλήτων».

Η κρίση για την οποία έγινε λόγος στην αρχή εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Άλλοτε με πρακτικές πλήρους αδιαφάνειας και απόκρυψης βασικών πτυχών των δραστηριοτήτων του συστήματος, όπως καταγγέλλει με πρόσφατη ανακοίνωσή της και η Πρωτοβουλία συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ). Άλλοτε με μη τήρηση των κανόνων λειτουργίας και με παραβατικές συμπεριφορές τμημάτων του συστήματος.
Κυρίως, όμως, εκδηλώνεται με την παρωχημένη δομή που χαρακτηρίζει το σύστημα της ανακύκλωσης και στο λάθος χαρακτήρα και στον προσανατολισμό του. Αφού πρόκειται για ένα σύστημα που έχει στο επίκεντρό του τους παραγωγούς και διαχειριστές των ανακυκλώσιμων προϊόντων – υλικών, αντί να έχει τον καταναλωτή – χρήστη και τις θεσμικές και μη εκπροσωπήσεις του (συλλογικότητες, φορείς, τοπική αυτοδιοίκηση). Για αυτό και πρόκειται για ένα καθολικά ιδιωτικοποιημένο σύστημα, του οποίου δίνουμε επιγραμματικά κάποια χαρακτηριστικά:

• Η λειτουργία της ανακύκλωσης, στο μεγαλύτερο και πιο ουσιαστικό της μέρος, έχει ανατεθεί σε ιδιωτικές εταιρείες, τα λεγόμενα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης – ΣΕΔ.
• Κατά κανόνα, συγκροτούνται με μορφή ανώνυμων εταιρειών (ΑΕ), με μετόχους τους ίδιους τους βασικούς παραγωγούς ή διαχειριστές των συγκεκριμένων κατηγοριών ανακυκλώσιμων αποβλήτων.
• Στις εταιρείες αυτές η πολιτεία έχει εναποθέσει την αποκλειστική ευθύνη της διαχείρισης των οικονομικών εισφορών, που εισρέουν στα συστήματα. Ο ίδιος ο Ελληνικός οργανισμός ανακύκλωσης – ΕΟΑΝ έχει αναγνωρίσει πως υφίσταται τεράστιο πρόβλημα διαφυγής εισφορών.
• Τα επιχειρησιακά σχέδια όλων των ΣΕΔ, που ανάμεσα στα άλλα περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας και τις υποχρεώσεις τους, παραμένουν επτασφράγιστο μυστικό.
• Υπάρχουν τεράστια κενά, τουλάχιστον στις επίσημες εκθέσεις των ΣΕΔ, για το αν και πως τεκμηριώνεται η εκπλήρωση ή μη των στόχων, που έχει θέσει η πολιτεία για κάθε επιμέρους κατηγορία ανακυκλώσιμων υλικών.
• Κάποια από τα συστήματα – ΣΕΔ έχουν κατηγορηθεί για παραβίαση των κανόνων λειτουργίας τους και σε κάποια από αυτά έχει ανακληθεί η άδεια λειτουργίας τους.
• Τεράστιο πρόβλημα παρουσιάζεται στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών. Το ένα από τα δύο βασικά ΣΕΔ (ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΑΕ) βρίσκεται σε χρόνια δικαστική διαμάχη με τον ΕΟΑΝ, με την άδεια λειτουργίας του πότε να ανακαλείται και πότε επιστρέφεται.
• Το άλλο και μεγαλύτερο, «ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ» ΤΗΣ ΕΕΑΑ ΑΕ, έχει αποδειχθεί διάτρητο στη λειτουργία και αδιαφανές στη δημοσιοποίηση στοιχείων.
• Κάποια από τα ΚΔΑΥ, ιδιαίτερα της Αττικής, έχουν κατηγορηθεί ότι εμπλέκονται σε παράνομη διακίνηση σύμμεικτων απορριμμάτων, για παράδειγμα από νησιά του Αιγαίου ή από την Πελοπόννησο, με το μανδύα των ανακυκλώσιμων, όπως αυτό που κάηκε πρόσφατα και στο οποίο διαπιστώθηκε μια ανεξέλεγκτη συγκέντρωση τοξικών υλικών.
• Ο ΕΟΑΝ, που υποτίθεται ότι είναι ο δημόσιος φορέας ο επιφορτισμένος με την εποπτεία του συστήματος ανακύκλωσης, αδυνατεί να ελέγξει ουσιαστικά ή να επιβάλλει τους προβλεπόμενους κανόνες λειτουργίας. Για χρόνια υποστελεχωμένος, τους τελευταίους μήνες και χωρίς διοίκηση, γίνεται πολλές φορές συνένοχος της πλημμελούς λειτουργίας των ΣΕΔ.
• Ειδικότερα στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών συναινεί πλήρως στην προσπάθεια διατήρησης του υφιστάμενου καθεστώτος του μπλε κάδου και των ΚΔΑΥ της ΕΕΑΑ ΑΕ. Παρά το γεγονός ότι αποτελεί υποχρέωση της χώρας, κατοχυρωμένη και στο ν. 4042/2012 και στο νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων – ΕΣΔΑ, η προδιαλογή σε ξεχωριστά ρεύματα των συσκευασιών.
• Το υπουργείο περιβάλλοντος, μέσω του επίσης υποστελεχωμένου τμήματος εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων, παρακολουθεί σε ρόλο θεατή και, προς το παρόν τουλάχιστον, δε φαίνεται να έχει αποφασίσει να κάνει πράξη τις αλλαγές που έφερε το νέο ΕΣΔΑ.

Ελπίζουμε ότι το υπουργείο περιβάλλοντος και ενέργειας ενστερνίζεται το πνεύμα του νέου εθνικού σχεδίου και ότι θα υλοποιήσει χωρίς καθυστερήσεις τη ριζική αναμόρφωση του τομέα της ανακύκλωσης, όπως προβλέπεται σε αυτό. Περιμένουμε, επίσης, από τους φορείς της αυτοδιοίκησης να πάρουν εκείνες τις πρωτοβουλίες, που θα ακυρώνουν, στην πράξη, τη λογική και την κυριαρχία των ιδιωτικοποιημένων «συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης».


22.10.2015
Τάσος Κεφαλάς
μέλος της Πρωτοβουλίας συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)