Μέσω ΕΣΠΑ, ανατρέπουν το εθνικό σχέδιο για τα απόβλητα και ανοίγουν το δρόμο ολικής επαναφοράς των ΣΔΙΤ

 

Όσοι ασχολούνται με τη διαχείριση των αποβλήτων γνωρίζουν ότι το νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης των αποβλήτων (ΕΣΔΑ), που διαμορφώθηκε προ μνημονίου και εγκρίθηκε τυπικά το Δεκέμβρη του 2015, συνάντησε τεράστιες αντιδράσεις από τα λόμπυ όσων θέλουν να ελέγξουν και να εκμεταλλευτούν τον τομέα της διαχείρισής τους. Αιτία είναι η αλλαγή κατεύθυνσης που επιχειρεί το ΕΣΔΑ και πιο συγκεκριμένα η ανατροπή του μοντέλου της των σύμμεικτων απορριμμάτων και της διαχείρισής τους σε συγκεντρωτικές εγκαταστάσεις (όπως, τα εργοστάσια διαχωρισμού και παραγωγής δευτερογενών καυσίμων και οι μεγάλοι χώροι υγειονομικής ταφής). Το νέο εθνικό σχέδιο δίνει την κατεύθυνση της ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή, των μικρής κλίμακας αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων, της εμπλοκής των δήμων και των πολιτών στην εξοικονόμηση πόρων και στην φιλοπεριβαλλοντική δημόσια διαχείριση. Το 50% του συνόλου των αστικών απορριμμάτων, θα πρέπει να ανακτώνται με προδιαλογή, μέχρι το 2020, σύμφωνα με το νέο εθνικό σχέδιο.

Όπως όλες οι ανατροπές, ένα τέτοιο σχέδιο απαιτεί αναδιοργάνωση, νέο θεσμικό πλαίσιο και υποστηρικτικές ενέργειες. Μια από αυτές είναι και η χρηματοδότηση. Ή πιο σωστά: η κατανομή των υπαρχόντων πόρων, έτσι ώστε να εξυπηρετούνται οι στόχοι του εθνικού σχεδίου και όχι οι εντελώς…. αντίθετοι. Ένας από τους πιο βασικούς πόρους που υπάρχουν για την ανακύκλωση είναι η εισφορά ανακύκλωσης. Πρόκειται για έναν πόρο που πληρώνουν οι καταναλωτές όταν αγοράζουν συγκεκριμένα προϊόντα, τον εισπράττουν οι εταιρείες-παραγωγοί των προϊόντων και, θεωρητικά, θα έπρεπε να αποδίδεται, προκειμένου να συντηρούνται και να αναπτύσσονται οι δράσεις της ανακύκλωσης. Ωστόσο, με ένα εντελώς ανορθολογικό και αδιαφανή τρόπο, ο πόρος αυτός δεν αποδίδεται (όταν και όσο αποδίδεται) απευθείας στους αρμόδιους για τη διαχείριση των απορριμμάτων, αλλά τον διαχειρίζονται οι ίδιες οι εταιρείες που τον εισπράττουν, μέσω των ιδιωτικών συστημάτων ανακύκλωσης που έχουν συστήσει (τα λεγόμενα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης - ΣΕΔ). Με πιο κλασικό παράδειγμα την ΕΕΑΑ ΑΕ, που διαχειρίζεται τον … περίφημο μπλε κάδο. Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει. Γι αυτό και η ανακύκλωση στη χώρα, μετά από υπερδεκαετή εφαρμογή αυτού του πλαισίου, καρκινοβατεί. Το εθνικό σχέδιο προέβλεπε εξυγίανση και αναδιοργάνωση αυτού του συστήματος. Η οποία δε φαίνεται πουθενά στον ορίζοντα!

Παράλληλα, αφού το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων έχει περιοριστεί δραματικά, η σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης των απαιτούμενων υποδομών είναι το νέο ΕΣΠΑ. Το οποίο διαθέτει ελάχιστους πόρους για τη διαχείριση των αποβλήτων: μόλις 757 εκ. ευρώ, μέσα από το πρόγραμμα για «τις υποδομές, τις μεταφορές, το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη» (ΕΠ ΥΜΕΠΕΡΑΑ), μέχρι το 2020 (890 εκ. €, με τη συγχρηματοδότηση). Άλλα 45 εκ. υπάρχουν για δράσεις διαχείρισης στο ΕΠ ΑνΕΚ, που απευθύνονται κυρίως σε επιχειρήσεις.

Σε πολλές περιφέρειες επανακάμπτουν οι συγκεντρωτικοί σχεδιασμοί των πανάκριβων και αχρείαστων εργοστασίων σκουπιδιών με ΣΔΙΤ, δηλαδή με την εμπλοκή των μεγαλοεργολάβων, που θα λειτουργούν τα εργοστάσια αυξάνοντας κατακόρυφα τα δημοτικά τέλη. Στην Αττική ωστόσο, μια από τις πρώτες εξαγγελίες της περιφερειακής αρχής ήταν η κατάργηση των ΣΔΙΤ της προηγούμενης περιόδου και η υλοποίηση του μοντέλου της αποκεντρωμένης διαχείρισης που αποτελούσε και προεκλογικό της πρόγραμμα.

Εδώ ξεκινούν οι πρώτες μεγάλες αντιφάσεις. Αντί το Περιφερειακό πρόγραμμα του ΕΣΠΑ της Αττικής (ΠΕΠ Αττικής), να έχει τα περισσότερα χρήματα για τα απορρίμματα, προκειμένου να εφαρμόσει το νέο μοντέλο, στην πραγματικότητα δεν έχει … καθόλου. Το ΕΣΠΑ (από τα κονδύλια του ΕΠ ΥΜΕΠΕΡΑΑ, που προαναφέρθηκαν) έχει εκχωρήσει 294 εκ. ευρώ στις περιφέρειες (346 εκ. €, με τη συγχρηματοδότηση), αλλά ούτε ένα ευρώ στην περιφέρεια Αττικής! Τα αντίστοιχα κονδύλια στα περιφερειακά προγράμματα (ΠΕΠ) είναι πενιχρά (60 εκ €). Το ΠΕΠ Αττικής, για παράδειγμα, προβλέπει μόλις 10,5 εκατ. ευρώ, από τα οποία τα μισά θα πάνε για την ολοκλήρωση ενός έργου από το προηγούμενο ΕΣΠΑ και τα υπόλοιπα για οριζόντιες δράσεις, το πιθανότερο δημοσιότητας με βάση τα εξαγγελλόμενα. Τι ακριβώς συνέβη; Δε θέλουν ή δεν τους αφήνουν να εφαρμόσουν το πρόγραμμα που εξήγγειλαν; Το σχέδιο για το νέο περιφερειακό σχεδιασμό για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) της Αττικής, δείχνει ότι το πιθανότερο είναι ότι συμβαίνουν και τα δύο.

Ιδιαίτερα αποκαλυπτική ήταν η πρώτη πρόσκληση χρηματοδότησης, με ποσό συγχρηματοδοτούμενης δαπάνης που φτάνει τα 273 εκ. ευρώ. Πρόκειται, δηλαδή, για τα μισά από τα χρήματα (544 εκ. €), που θα διαχειριστεί απευθείας το ΕΠ ΥΜΕΠΕΡΑΑ και αφορούν όλη τη χώρα. Η κατανομή αυτών των χρημάτων αποκαλύπτει την πραγματική στόχευση της κυβερνητικής πολιτικής. Για του λόγου το αληθές, παραθέτουμε τη βασική κατηγοριοποίηση της κατανομής:

·       1 εκατ. ευρώ για προώθηση οικιακής κομποστοποίησης βιοαποβλήτων, δηλαδή για αγορά ειδικών κάδων, δημοσιότητα, επιμόρφωση των χρηστών και σύστημα παρακολούθησης των αποτελεσμάτων

·       2 εκατ. ευρώ για την ανάπτυξη συστημάτων χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων, δηλαδή για την αγορά ειδικών κάδων και απορριμματοφόρων συλλογής σε όλους τους δήμους της χώρας!

·       10 εκατ. για εγκαταστάσεις δημοτικής κομποστοποίησης

·       10 εκατ. για πράσινα σημεία

·       40 εκατ. για δράσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης σε νησιά και απομακρυσμένους οικισμούς

·       210 εκατ. για κεντρικές μονάδες και χώρους διαχείρισης σύμμεικτων και κομποστοποίησης βιοαποβλήτων (ενδεχομένως θα προέρχονται από το διαχωρισμό των σύμμεικτων)

Όπως είναι φανερό, η περιφέρεια Αττικής ούτε από αυτήν την πρόσκληση πρόκειται να πάρει κονδύλια για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Η πρόσκληση είναι με άμεση αξιολόγηση, που σημαίνει ότι χρήματα παίρνουν όποιοι προλάβουν να καταθέσουν προτάσεις. Ωστόσο, η περιφέρεια Αττικής δεν έχει χωροθετήσει ούτε μια κεντρική μονάδα, συνεπώς δεν μπορεί να διεκδικήσει τίποτε άλλο εκτός, ίσως, από την επέκταση του υφιστάμενου εργοστασίου επεξεργασίας - ΕΜΑΚ (για τη διαιώνιση, δηλαδή, της εγκατάστασης της Φυλής).

Η παραπάνω κατανομή είναι αποκαλυπτική της κατεύθυνσης για συγκεντρωτική διαχείριση των σύμμεικτων. Τα κακά νέα δεν τελειώνουν, όμως, εδώ: στην πρόσκληση δεν περιγράφεται καμία δράση ανακύκλωσης υλικών, όπως χαρτί, γυαλί, μέταλλο, αλουμίνιο κλπ. Αντίθετα, όλες οι δράσεις ανακύκλωσης δηλαδή οι κάδοι χωριστής συλλογής, τα απορριμματοφόρα, τα containers κλπ., θεωρείται ότι καλύπτονται από τα ιδιωτικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (αυτά, δηλαδή, που θα έπρεπε να εξυγιανθούν με βάση το εθνικό σχέδιο). Και όχι μόνο:  τα πράσινα σημεία, τα κέντρα ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης, τα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) θεωρείται ότι είναι εμπορικές δραστηριότητες που παρέχει η αγορά και συνεπώς η χρηματοδότησή τους είναι μάλλον αμφίβολη.

Όπως αναφέρθηκε και σε ημερίδα της Περιφέρειας Αττικής, στις 28 Ιούνη στον Δημόκριτο, η διαχείριση των απορριμμάτων συνολικά θεωρείται μια οικονομική δραστηριότητα. Ως προς αυτό το σκέλος λοιπόν οι δήμοι αντιμετωπίζονται ως επιχειρήσεις. Αν αποδείξουν ότι τα τέλη που εισπράττουν δεν επαρκούν για να κατασκευάσουν υποδομές (!) και ότι κανείς ιδιώτης δεν θα ενδιαφερόταν να ασκήσει αυτήν τη δραστηριότητα, τότε η διαχείριση των απορριμμάτων μπορεί να θεωρηθεί υπηρεσία γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΥΓΟΣ) και να επιδοτηθεί, αλλά μόνο κατά ένα μέρος. Και επειδή οι δήμοι αντιμετωπίζονται ως επιχειρήσεις, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται ως … δήμοι. Οι υποδομές διαχείρισης των απορριμμάτων μπορούν να χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ μέσω ΣΔΙΤ, όταν τη λειτουργία τους αναλαμβάνει μια ιδιωτική επιχείρηση με εύλογο κέρδος.

Πρόκειται για τη επιβολή της λογικής της αγοράς σε μια καθαρά δημόσια λειτουργία της αυτοδιοίκησης. Ακόμη περισσότερο στην περίπτωση της ανακύκλωσης, που θεωρείται εξαρχής εμπορική δραστηριότητα. Αντί να επιδοτηθεί η αγορά του αναγκαίου εξοπλισμού και οι υποδομές της ανακύκλωσης και τα όποια πιθανά  οφέλη να συνυπολογισθούν για να μειωθούν τα ανταποδοτικά δημοτικά τέλη, συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Θεωρείται ότι πρέπει οι ίδιοι οι πολίτες να πληρώσουν περισσότερο για να αποκτήσουν τη δυνατότητα να ανακυκλώνουν. Την ίδια στιγμή που συντηρείται και επιβραβεύεται το σύστημα των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, στα οποία οι ίδιοι οι επιχειρηματίες διαχειρίζονται τους πόρους που εισπράττουν από τους καταναλωτές για την ανακύκλωση. Και ενώ δεν υπάρχει ούτε ένα ιδιωτικό ΚΔΑΥ ή πράσινο σημείο που να μην επιδοτείται.

Επιπλέον, η πρόσκληση υποκρύπτει και την ανομολόγητη απαίτηση να περιοριστεί ο ρόλος των δήμων στην αποκομιδή των απορριμμάτων. Απαίτηση, η οποία διατυπώνεται με πολλούς έμμεσους τρόπους, όπως η αναγνώρισή τους ως δικαιούχων, μόνο για συγκεκριμένες κατηγορίες δράσεων. Επίσης, με την πλήρη αγνόηση των τοπικών σχεδίων που εκπόνησαν όλοι οι Δήμοι της χώρας και τα οποία θα έπρεπε να τίθενται ως προαπαίτηση, προκειμένου να τεκμηριώνεται η συμβατότητα των προτάσεων με αυτά. [1]

Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο, αφού αναφέρεται ότι οι όποιες δράσεις και υποδομές πρέπει να περιλαμβάνονται στους αντίστοιχους ΠΕΣΔΑ όταν όλοι όσοι έχουν δει το φως της δημοσιότητας χαρακτηρίζονται από δημιουργική ασάφεια, ενώ ελάχιστες είναι οι αναφορές σε υποδομές μικρής κλίμακας.

Τέλος, το δυσοίωνο μέλλον της διαχείρισης των απορριμμάτων στη χώρα μας, γίνεται ακόμη πιο δυσοίωνο από τις ασαφείς απαντήσεις των αρμόδιων παραγόντων που σχεδόν όλοι δέχονται ότι υπάρχουν πολλά πράγματα να διευκρινιστούν ακόμη. Αν σε αυτό προσθέσει κανείς τη δυσνόητη, πολύπλοκη και ατελείωτη απαίτηση αναλύσεων, τεκμηριώσεων, βεβαιώσεων και λοιπής γραφειοκρατίας που περιγράφει η πρόσκληση, είναι ξεκάθαρο ότι δεν επιχειρεί παρά να θέσει εμπόδια στην άσκηση μιας δημόσιας λειτουργίας που αν μη τι άλλο θα ήταν εξαιρετικά εύκολο να προτυποποιηθεί, αφού αφορά εντελώς πανομοιότυπες ενέργειες. Η καταβύθιση σε ένα κυκεώνα αβεβαιοτήτων και προϋποθέσεων μαζί με όλα όσα προαναφέρθηκαν, θα λειτουργήσει απαγορευτικά στην ενεργοποίηση των δήμων και θα οδηγήσει σε προδιαγεγραμμένο αδιέξοδο την επίτευξη των κατευθύνσεων και των στόχων του εθνικού σχεδίου, με τη «βούλα» του ΕΣΠΑ.

6/7/2016

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)

prosynat.blogspot.gr  -  prosynat@gmail.com