Ατμοσφαιρική ρύπανση, ένα σύγχρονο πρόβλημα. Της Χαράς Καφαντάρη.

Η επιτυχής αντιμετώπιση των συνεπειών της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι ένα σύνθετο πρόβλημα με πολλαπλές προκλήσεις. Χρειάζονται δράσεις και μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε πολλούς τομείς.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα για όλον τον πλανήτη και απειλεί ιδιαίτερα τις μεγαλουπόλεις.

Οι αέριοι ρύποι μπορεί να εκπέμπονται είτε από ανθρωπογενείς , είτε από φυσικές αιτίες και μπορεί να είναι πρωτογενείς ρύποι που εκπέμπονται απευθείας ή να δημιουργούνται στην ατμόσφαιρα μετά από χημικές και καταλυτικές αντιδράσεις, ως δευτερογενείς ρύποι. Οι αέριοι έχουν αρνητικές επιδράσεις στη δημόσια υγεία, στα οικοσυστήματα, στον οικιστικό ιστό, αλλά και στο κλίμα. Οι κινήσεις των ανέμων μπορεί ακόμα να μεταφέρουν τους ρύπους σε μεγάλες αποστάσεις, και σε διασυνοριακό επίπεδο, επιδρώντας σε μεγάλες περιοχές.

Το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης μετά το Λος Άντζελες και το Λονδίνο έγινε γνωστό και στην Ελλάδα, από το γνωστό νέφος που είχε εγκατασταθεί σχεδόν μόνιμα στον ουρανό της Αθήνας, σε περασμένες δεκαετίες. Τα χρόνια πέρασαν και παρόλο που λήφθηκαν κάποια μέτρα, όπως π.χ. η βελτίωση των καυσίμων, η ατμοσφαιρική ρύπανση παραμένει και μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού και των οικοσυστημάτων είναι εκτεθειμένο. Το μόνο που τώρα άλλαξε είναι η σύσταση των ρύπων. Σήμερα, ο αέρας της Ευρώπης δεν κυριαρχείται από μόλυβδο και διοξείδιο του θείου, αλλά από αιωρούμενα μικροσωματίδια, όζον (τροποσφαιρικό ή «κακό» όζον), οξείδια αζώτου κ.λπ., που σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνά τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Τα αιωρούμενα μικροσωματίδια μπορεί να έχουν φυσική προέλευση (π.χ. αλάτι, γύρις, σκόνη) αλλά και ανθρωπογενή. Οι κύριες πηγές ανθρωπογενών εκπομπών μικροσωματιδίων είναι οι μεταφορές, η κυκλοφορία οχημάτων, η καύση συμβατικών καυσίμων, βιομηχανικές και λατομικές δραστηριότητες, κατασκευές κ.λπ. Η σύσταση των μικροσωματιδίων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Τα επικίνδυνα μικροσωματίδια εισπνέονται και μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητες βλάβες στην υγεία.

Το όζον στη χαμηλή στιβάδα της ατμόσφαιρας, την τροπόσφαιρα, δημιουργείται από φωτοκαταλυτικές χημικές αντιδράσεις υπό την παρουσία πρωτογενών ρύπων, όπως οξειδίων αζώτου, πτητικών υδρογονανθράκων κ.λπ. Το τροποσφαιρικό όζον προκαλεί βλαβερές συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, και για τον λόγο αυτό αποκαλείται και «κακό» όζον, σε αντιδιαστολή με το «καλό» όζον της ανώτερης στιβάδας της ατμόσφαιρας, της στρατόσφαιρας δηλαδή, που προστατεύει τη Γη από την υπεριώδη ακτινοβολία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το όζον είναι ο ατμοσφαιρικός ρύπος με τη δυσμενέστερη επίδραση στα φυτικά οικοσυστήματα, αφού μειώνει τη γεωργική παραγωγή και προκαλεί ζημιές στη δασική βλάστηση. Η εμφάνιση του όζοντος γίνεται ιδιαίτερα το καλοκαίρι σε συνθήκες υψηλής ηλιοφάνειας και θερμοκρασίας. Συχνές είναι οι υπερβάσεις του ορίου ενημέρωσης του κοινού (180μg/m3) με πιο πρόσφατες τις υπερβάσεις που σημειώθηκαν στο λεκανοπέδιο της Αττικής τον μήνα Ιούλιο, ενώ την 12.07.2017, ξεπέρασε και το όριο συναγερμού (240μg/m3).

Όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (ΕΕΑ), οι οδικές μεταφορές, η βιομηχανική δραστηριότητα , η γεωργία, η διαχείριση αστικών και βιομηχανικών απορριμμάτων, είναι παράγοντες που κύρια συμβάλλουν στην ατμοσφαιρική ρύπανση του ευρωπαϊκού χώρου. Οι εκπομπές πολλών ρύπων, όπως προαναφέρθηκε, στις προηγούμενες δεκαετίες έχουν μειωθεί, με αποτέλεσμα να βελτιωθεί η κατάσταση, ως προς το παρελθόν. Παρόλα αυτά πολλοί τομείς δεν κατόρθωσαν να μειώσουν αρκετά ικανοποιητικά τις εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι εκπομπές αυτές αυξήθηκαν. Για παράδειγμα αναφέρονται οι εκπομπές οξειδίων αζώτου (NOx) από τις οδικές μεταφορές, που δεν μειώθηκαν ικανοποιητικά, ώστε να είναι σύμφωνες με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τις ευρωπαϊκές Οδηγίες, σε αρκετές αστικές περιοχές. Άλλο παράδειγμα είναι η διατήρηση των υψηλών συγκεντρώσεων αιωρούμενων μικροσωματιδίων, που αποδίδονται στη συνεχιζόμενη καύση ορυκτών καυσίμων (άνθρακας, πετρέλαιο και φυσικό αέριο) και βιομάζας, τόσο από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, όσο και από τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Οι πιο επικίνδυνοι ρύποι στην ατμόσφαιρα της Ευρώπης είναι τα αιωρούμενα σωματίδια (ΡΜ), τα οξείδια του αζώτου (NOx) και το τροποσφαιρικό όζον. Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη από τους ρύπους αυτούς είναι πολύ σημαντικές στη δημόσια υγεία και μεταφράζονται σε απώλειες ζωών, αυξημένο κόστος στις δαπάνες υγείας και στις οικονομίες από τη μείωση της παραγωγικότητας και απώλεια πολλών εργατοημερών. Μόνο στην Ευρώπη των 28, η ΕΕΑ στην έκθεση της για την ατμοσφαιρική ρύπανση το 2016, υποστηρίζει ότι 436.000 πρόωροι θάνατοι (17.000 από το όζον), οφείλονται σε αυτήν την αιτία.

Η επιτυχής αντιμετώπιση των συνεπειών της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι ένα σύνθετο πρόβλημα με πολλαπλές προκλήσεις. Χρειάζονται δράσεις και μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε πολλούς τομείς, αφού οι αρνητικές επιπτώσεις επηρεάζουν τους ανθρώπους, τα οικοσυστήματα, το κλίμα και μέσω αυτών την ίδια την κοινωνία και την οικονομία. Από την άλλη η αντιμετώπιση των προβλημάτων, μπορεί αποτελέσει ένα ακόμα εργαλείο για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, που αποτελεί και κύριο στόχο.

Στο ΥΠΕΝ η Δ/νση ΕΑΡΘ (τμήμα ποιότητας ατμόσφαιρας), έχει εγκαταστήσει από το 2001 το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (ΕΔΠΑΡ). Στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής είναι εγκατεστημένοι 16 σταθμοί (περιλαμβάνεται και ο σταθμός Αλιάρτου, που παρακολουθεί τη διασυνοριακή ρύπανση) και παρακολουθούνται από το τμήμα ποιότητας ατμόσφαιρας της ως άνω Δ/νσης, ενώ στις άλλες περιφέρειες της χώρας την ευθύνη παρακολούθησης των σταθμών έχουν οι αντίστοιχες περιφέρειες. Επίσης στη Διεύθυνση, λειτουργεί και εργαστήριο βαθμονόμησης των οργάνων των σταθμών παρακολούθησης, όπου αυτά ελέγχονται και ρυθμίζονται.

Μια ολιστική αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της χώρας χρειάζεται παρεμβάσεις, δράσεις και μέτρα σε πολλούς τομείς, για παράδειγμα αναφέρονται τα κάτωθι.

Αναθεώρηση του καθεστώτος του «πράσινου δακτυλίου», επαναφορά της απαγόρευσης της πετρελαιοκίνησης στα μεγάλα αστικά κέντρα, που καταργήθηκε επί υπουργίας Παπακωσταντίνου (ΦΕΚ Β 1467/12).

Ανάπτυξη των ΜΜΜ (ιδιαίτερα των μέσων σταθερής τροχιάς), με χαμηλό εισιτήριο για τους πολίτες και βέβαια με σταδιακή χρήση εναλλακτικών καυσίμων.