Τι γίνεται με τις συσκευασίες φυτοφαρμάκων, μετά τη χρήση τους; της Κριστίνας Μακνέα

Μεγάλο το πρόβλημα, στους Δήμους με αγροτικές περιοχές.

Αφορμή για την έρευνα και αξιοποίηση των στοιχείων σχετικά με τις πλαστικές συσκευασίες φυτοφαρμάκων ήταν η πρόταση του Νομαρχιακού Τμήματος ΤΕΕ Ν. Ημαθίας για συζήτηση του θέματος στην Αντιπροσωπία ΤΕΕ /ΤΚΜ.

Η ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων αφορά και ογκώδη, μπάζα, συσκευασίες, λάστιχα κ.α. Τα ογκώδη και τα μπάζα παραμένουν στην επιφάνεια του εδάφους για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την απόρριψη, γιατί είναι δύσκολη η ταφή τους (πολλοί Δήμοι προτιμούν την ταφή από την συλλογή, για οικονομικούς λόγους). Ενώ οι συσκευασίες και τα λάστιχα, καίγονται.

Στα απορρίμματα συμπεριλαμβάνονται και τα γεωργοκτηνοτροφικά απόβλητα τα οποία αποτελούν το 31% (στοιχεία ΥΠΕΚΑ 2015) της συνολικής παραγωγής αποβλήτων. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα απόβλητα κτηνοτροφίας, τα υπολείμματα καλλιεργειών, πλαστικά δοχεία φυτοφαρμάκων - λιπασμάτων, τα πλαστικά εξαρτήματα θερμοκηπίων κ.α.

Οι πλαστικές συσκευασίες φυτοφαρμάκων είναι ένα μεγάλο, χρόνιο πρόβλημα το οποίο δεν είναι γνωστό γιατί δεν «πουλάει» και δεν τραβάει τα φώτα της δημοσιότητας.

Γεγονός είναι ότι, η οικονομία εξαρτάται από τον πρωτογενή (παραγωγή), δευτερογενή (μεταποίηση) και τριτογενή (τουρισμό) τομέα. Απαραίτητη προϋπόθεση όμως, για να συνυπάρχουν και να συνδέονται οι τρεις τομείς, αποτελεί η προστασία του περιβάλλοντος με έμφαση στην προστασία των φυσικών πόρων, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς κλπ.

Ποιο είναι όμως το πρόβλημα;

Στην Ελλάδα, το 30% των αστικών απορριμμάτων είναι τα υλικά συσκευασίας ενώ το 13% αυτών των υλικών αποτελούν οι πλαστικές συσκευασίες.

Οι συσκευασίες φυτοπροστατευτικών προϊόντων (Σ.Φ.Π.)  απορρίπτονται συνήθως, μετά το άδειασμά τους, στα σημεία υδροληψίας όπου χρησιμοποιήθηκαν. Όταν μαζευτούνε πολλά και “ενοχλούν οπτικά”, αν δεν τα θάψουν, τα καίνε. Η καύση κενών συσκευασιών (έκλυση επικίνδυνων ουσιών) και τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων (μόλυνση υδάτων) αποτελούν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Η καύση απελευθερώνει τοξικές ουσίες όπως, φουράνια, αρωματικοί υδρογονάνθρακες (από τα υπολείμματα φαρμάκων) και διοξίνες, φουράνια, αρωματικοί υδρογονάνθρακες, αιωρούμενα σωματίδια (από τα υλικά συσκευασίας).

Οι άμεσοι παράγοντες που επηρεάζουν το πρόβλημα είναι η επικινδυνότητα των αποβλήτων και τα υλικά συσκευασίας. Οι κενές συσκευασίες που περιείχαν τις δραστικές ουσίες (γεωργικά φάρμακα) θεωρούνται επικίνδυνα απόβλητα. Άμα απαλλαγούν από αυτές τις ουσίες σε όρια κάτω των 0,1%, γίνονται μη επικίνδυνα απόβλητα. Όσο παραμένουν επικίνδυνα απόβλητα θα πρέπει να διαχειριστούν ανάλογα δηλαδή, να σταλούν σε ειδικές εγκαταστάσεις (εκτός Ελλάδας). Η αντιμετώπιση - διαχείριση ως επικίνδυνο απόβλητο, είναι δαπανηρή. Οπότε η βασική διαχείριση πρέπει να γίνει στην πηγή, με τριπλό ξέπλυμα των δοχείων, μετά τη χρήση. Η Κατευθυντήρια Οδηγία του 2012 ενημερώνει τους χρήστες, μέσω της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, για την ορθή πρακτική στη διαχείριση των κενών συσκευασιών και των περιεχομένων τους. Τα υλικό συσκευασίας μπορεί να είναι μιας χρήσης ή επαναχρησιμοποιούμενο. Ποιοτικά, οι πλαστικές Σ.Φ.Π. μπορεί να είναι από υψηλής ποιότητας ή χαμηλής ποιότητας πολυαιθυλένιο (HDPE ή LDPE) ή από PVC. Λόγω της μεγάλης δυνατότητας ανακύκλωσης, η καλύτερη επιλογή είναι η χρήση HDPE. Στο εξωτερικό ως τελικά προϊόντα, μετά την επεξεργασία των Σ.Φ.Π. από HDPE, αναφέρονται οι πλαστικοί σωλήνες αποχέτευσης και άρδευσης, δοχεία, δάπεδα κλπ.

Η διαχείριση Σ.Φ.Π. μπορεί να συμπεριλάβει την μηχανική ανακύκλωση (αποδίδει μόνο για ίδια ποιότητα πλαστικών), τη χημική ανακύκλωση (υψηλό κόστος), την καύση (καταστρέφει όμως την πρώτη ύλη), αποτέφρωση (υψηλό κόστος), επαναχρησιμοποίηση (κίνδυνο ρύπανσης) και την υγειονομική ταφή (επιβαρύνει το περιβάλλον).

Με λίγα λόγια, το πρόβλημα ξεκινάει από τον αγροτικό τομέα και καταλήγει στην ρύπανση περιβάλλοντος και την απειλή της ανθρώπινης υγείας, με αίτια την μη ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων, μη προστασία υδατικών πόρων και έλλειψη διαχείρισης κενών συσκευασιών.

Τι λέει ο ΕΣΔΑ ;

Με τον ΕΣΔΑ καθορίζεται η πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων. Προβλέπει ειδικό ρεύμα για γεωργοκτηνοτροφικά απόβλητα (συσκευασίες και υπολείμματα καλλιεργειών). Οι στόχοι που θέτει είναι η ποιοτική και ποσοτική ανακύκλωση με έμφαση στη διαλογή στην πηγή και η δραστική μείωση των αποβλήτων με στόχο την ελαχιστοποίηση της υγειονομικής ταφής. Στα Πράσινα Σημεία δεν προβλέπεται η συλλογή των Σ.Φ.Π., εκτός αν  διατεθούν ως πλαστικό (μετά το σωστό τριπλοξέπλυμα). Αυτή δεν είναι λύση, καθώς το ζητούμενο δεν είναι να γίνει μια συλλογή για όλα τα πλαστικά αλλά όσο είναι δυνατό να συλλέγονται ομοειδή πλαστικά.

Ο ΠΕΣΔΑ Κεντρικής Μακεδονίας αναθεωρήθηκε το 2016, λόγω υποχρεωτικής εναρμόνισης με τον ΕΣΔΑ. Δεν προβλέπει την εκμετάλλευση, ανάκτηση, ανακύκλωση των γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων. Πρέπει να τροποποιηθεί η ΜΠΕ του ΠΕΣΔΑ ΚΜ και να προβλεφθεί η χωριστή συλλογή και διαχείριση – ανακύκλωση των Σ.Φ.Π.

Τι γίνεται σήμερα;

Υπάρχει πιλοτικό πρόγραμμα «Πρόγραμμα συλλογής πλαστικών κενών φιαλών φυτοπροστατευτικών προϊόντων» που ξεκίνησε το 2013 από Θεσσαλία και επεκτάθηκε σε όλη την Ελλάδα. Το πρόγραμμα αφορά Δήμους που έχουν μεγάλο πρόβλημα και εστιάζει στη συλλογή από συγκεκριμένα σημεία των Δήμων, σε ώρες και μέρες που ανακοινώνονται.

Οι συσκευασίες, μετά τη χρήση τους, πρέπει να ακολουθήσουν τη διαδικασία του τριπλού ξεπλύματος, για να μπορούν να διαχειριστούν ως μη επικίνδυνα. Ενίοτε στέλνονται δείγματα για ανάλυση, σε εργαστήριο Χημικού Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων. Στη συνέχεια οι συσκευασίες οι οποίες έχουν περάσει από οπτικό έλεγχο των γεωπόνων, συλλέγονται σε ειδικές σακούλες μεγάλες και μεταφέρονται σε εταιρείες διαχείρισης πλαστικών. Αυτές οι εταιρείες δεματοποιούν ή και κοκκοποιούν τα πλαστικά και τα διανέμουν σε βιομηχανίες παραγωγής προϊόντων από ανακυκλωμένη πρώτη ύλη.

Οι Δήμοι εμπλέκονται στην πρώτη φάση και την πιο σημαντική: Ενημέρωση των χρηστών για τη διαδικασία τριπλού ξεπλύματος. Ορισμός κατάλληλων σημείων – χώρων συλλογής των κενών συσκευασιών σε σακούλες. Ενημέρωση των πολιτών για το πρόγραμμα δρομολογίων των απορριμματοφόρων για αποκομιδή των σακουλών και την εξασφάλιση μεταφοράς τους στις εταιρείες αξιοποίησης.

Δευτερεύοντες ρόλοι έχουν διάφορες Ανώνυμες Εταιρείες που ανήκουν στο Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης, Σωματεία γεωπόνων, ο Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας κ.α.

Από τα πρώτα στοιχεία που επεξεργάστηκε ο ΕΟΑΝ, προκύπτει ότι το πρόγραμμα δεν απέδωσε σε μεγάλο βαθμό λόγω μη ανταπόκρισης των χρηστών. Δεν υπάρχει συμμετοχή μεγάλη στη συλλογή των κενών συσκευασιών. Τι φταίει; Η αρχή του προβλήματος είναι η έλλειψη εκπαίδευσης των αγροτών, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των χρηστών, η πολλή μεγάλη ποσότητα χρήσης φαρμάκων και οι πυροσβεστικές λύσεις (και όχι ουσιαστικές) της Πολιτείας.

Η λύση δεν μπορεί να είναι η μεταφορά του ρόλου του Δήμου, στους ιδιώτες. Η συλλογή των κενών συσκευασιών δεν μπορεί να γίνει στα καταστήματα πώλησης τους γιατί εκτός του ότι υπάρχει έλλειψη χώρου τοποθέτησης κλωβού και ο ιδιώτης δεν έχει όφελος για να προωθήσει την δράση, υπάρχει και η απαγορευτική απόσταση από τα σημεία χρήσης φυτοφαρμάκου. Επίσης, η συλλογή τους στα Πράσινα Σημεία μετά από νομοθετική ρύθμιση, θα ήταν μια λύση αλλά και πάλι η απόσταση θα είναι ένας αποτρεπτικός λόγος.

Προτάσεις:

·         Άμεση ενημέρωση (με όλες τις μορφές) από τις κρατικές αρχές προς τους αγρότες σχετικά με το αντικείμενο της διαχείρισης αυτών των συσκευασιών

·         Οργάνωση δικτύου επικοινωνίας για την ορθολογική διαχείριση φυτοφαρμάκων (τις επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης).

·         Εφαρμογή του επιτυχημένου, στο εξωτερικό, εγχειρήματος: Διαχείριση της Αντίστροφης Εφοδιαστικής Αλυσίδας (ως χειρισμός κενών συσκευασιών) δηλαδή με οργανωμένο δίκτυο, να επιστέφονται οι συσκευασίες πίσω στις εταιρείες που τις παράγουν και τις διανέμουν. Η αλυσίδα θα αποτελείται από ενώσεις παραγωγών, βιομηχανίες παραγωγής και διάθεσης, το κράτος, συνεταιρισμοί κλπ και θα αναλάβει τη συλλογή, ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση. Στη Βραζιλία, μέσω αυτού του εγχειρήματος, ανακυκλώθηκε το 95% των συλλεχθέντων συσκευασιών.

·         Σχεδιασμός ενός συστήματος διαχείρισης και ελέγχου για αυτήν την κατηγορία αποβλήτων.

·         Παροχή κινήτρων στους χρήστες για να συμμετέχουν (να ξεπλένουν και να επιστρέφουν) τις συσκευασίες. Επίσημη κυπριακή σελίδα αναφέρει ότι στην Κύπρο, το 95% των αγροτών τριπλοξεπλένουν τις συσκευασίες.

·         Κατασκευή όλων των πλαστικών συσκευασιών φυτοφαρμάκων, από HDPE.

·         Υποχρεωτική συμμετοχή στα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης, όλων των διαχειριστών (παραγωγών, εισαγωγέων κλπ.).

·         Ενίσχυση περιβαλλοντικής παιδείας με τις προτεραιότητες διαχείρισης αποβλήτων: μείωση παραγωγής, επαναχρησιμοποίηση υλικών, ανακύκλωση υψηλής ποιότητας πόρων, χρήση ανακυκλωμένων αποβλήτων κ.α.

Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη διαχείριση:

Οι Δήμοι θα μπορούσαν να συμμετέχουν στη διαχείριση της αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας κρατώντας τον βασικό τους ρόλο. Τη διαλογή. Οι Τοπικοί Συνεταιρισμοί θα μπορούσαν να συνεισφέρουν σημαντικά, στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των αγροτών και σε κοινές δράσεις με τους Δήμους.

Όπως οι Γωνίες Ανακύκλωσης (μικρά Πράσινα Σημεία), να διαμορφωθούν ως Σημεία Ανακύκλωσης με ελάχιστες προδιαγραφές, τα Σημεία Υδροληψίας. Οι αναγκαίες υποδομές του χώρου θα περιλαμβάνουν: ειδικό δάπεδο με κλίση (από οπλισμένο σκυρόδεμα), φρεάτιο συλλογής υγρών αποβλήτων (καθαρισμού των συσκευασιών) που θα οδηγούνται σε υπόγεια δεξαμενή, ένας υπέργειος κλωβός όπου θα αποθηκεύονται οι κενές συσκευασίες μετά το τριπλό ξέπλυμα, ένα σημείο με πόσιμο νερό, κάδος απορριμμάτων και περίφραξη.

Τα Σημεία Ανακύκλωσης θα πρέπει να είναι κοντά σε αγροτικό δρόμο και μακριά από οικισμούς, από ποτίστρες ζώων και από επιφανειακά ύδατα, για προστασία. Ο Δήμος θα έχει την ευθύνη της συντήρησης του χώρου και του συντονισμού της επιχείρησης συλλογής και μεταφοράς σε συνεργασία με τους Γεωργικούς Συνεταιρισμούς. Τη συλλογή και μεταφορά θα μπορούσε να αναλάβει, ένα οργανωμένο δίκτυο ορθολογικής διαχείρισης που αναφέρθηκε νωρίτερα το οποίο θα είναι κατάλληλα αδειοδοτημένο.

Έτσι, η ευθύνη της διαχείρισης των χρησιμοποιημένων συσκευασιών φυτοφαρμάκων, θα μεταφερθεί στον παραγωγό και διανεμητή του προϊόντος, όπως και προτάσσει η Βιώσιμη Ανάπτυξη.

Μακνέα Κριστίνα Ηλέκτρα

MSc Χημικός Μηχανικός, Περιβαλλοντολόγος