“Κυκλική Οικονομία και Διαχείριση Αποβλήτων”. του Δημήτρη Σταυρίδη

Την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2018 συμμετείχα υπηρεσιακά σε ημερίδα στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) με θέμα: “Κυκλική Οικονομία και Διαχείριση Αποβλήτων”.

Σκοπός της ημερίδας ήταν η ευαισθητοποίηση και πληροφόρηση όλων των εμπλεκομένων, στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας και ιδιαίτερα στη διαχείριση των αποβλήτων.

Ήταν μιά ημερίδα εξαιρετικά πετυχημένη, τόσο από πλευράς εισηγητών, συμμετοχής και θεματολογίας, όσο και από πλευράς του προβληματισμού που αναπτύχθηκε.

Με αφορμή την ημερίδα και θεωρώντας πως τα ζητήματα που πραγματεύθηκε λίγο έχουν απασχολήσει τους αυτοδιοικητικούς στο Δήμο μας και ακόμη λιγότερο είναι γνωστά στους δημότες, κρίνω σκόπιμο να ανοίξω τη συζήτηση, με την ελπίδα τα θέματα αυτά να μπουν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της προσοχής τους.

Θα ξεκινήσω από το χαιρετισμό που απηύθυνε στο άνοιγμα των εργασιών ο Γιάννης Δραγασάκης, Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, Υπουργός Οικονομίας & Ανάπτυξης.

Σταχυολογώ από το χαιρετισμό του:
“Άν δεν αλλάξουμε τρόπο για το τι παράγουμε, πώς το παράγουμε και για ποιον τo παράγουμε, αν δεν αλλάξουμε δηλαδή το παραγωγικό μοντέλο της χώρας και του κόσμου ευρύτερα – αλλά σήμερα μιλάμε για εμάς – το μέλλον θα είναι προβληματικό.”
“Από το λεγόμενο γραμμικό μοντέλο της επεκτατικής ανάπτυξης «παράγω, καταναλώνω, πετάω» πρέπει να περάσουμε σε ένα μοντέλο, το οποίο να αξιοποιεί ό,τι θεωρείται απόβλητο.”
“Επιμήκυνση προϊόντων, επιμήκυνση της διάρκειας ζωής των προϊόντων που χρησιμοποιούνται, επαναξιοποίηση, ανακύκλωση κλπ.”
“Υπάρχει όμως και μια διάσταση πολιτισμική∙ γιατί; Γιατί πρέπει να συνηθίσουν οι άνθρωποι και ιδίως οι νέοι, αλλά και όλοι μας, στο να βλέπουμε με άλλο μάτι το περιβάλλον, τους πόρους, τους φυσικούς και όχι μόνο, την κατανάλωση, γενικά τη ζωή.”
“Τώρα, για την Ελλάδα, νομίζω ότι η διάσταση της κυκλικής οικονομίας είναι ακόμη πιο σημαντική, για δύο λόγους. Πρώτον, είμαστε μια χώρα με ευαίσθητα οικοσυστήματα – νησιά, ορεινοί όγκοι κοκ- όλη η χώρα είναι οικολογικά ευαίσθητη. Άρα η σπάταλη ανάπτυξη και κατανάλωση είναι ένα πρόβλημα και αντίστοιχα η κυκλική οικονομία μπορεί να δώσει μία διέξοδο. Δεύτερον, είμαστε μια χώρα εξαρτημένη από εισαγωγές. Ό,τι παράγουμε έχει μέσα ένα μεγάλο ποσοστό εισαγόμενων πρώτων υλών και ενδιάμεσων προϊόντων. Άρα, αναπτύσσοντας την κυκλική οικονομία στην πραγματικότητα δημιουργούμε και ένα μηχανισμό υποκατάστασης εισαγωγών.”
“Η δημοσιονομική κυριαρχία είναι παρά πολύ σημαντική, το έχουμε δει, αν έχεις ελλείμματα θα οδηγήσουν σε εξάρτηση. Όμως όσα πλεονάσματα και αν έχουμε, δεν θα μπορέσουμε να βγούμε από την κρίση αν δεν αλλάξουμε ταυτόχρονα το παραγωγικό σύστημα.”
“Εκπόνηση εθνικού σχεδίου δράσης για την προώθηση πράσινων δημόσιων συμβάσεων και τη χάραξη εθνικής πολιτικής.”
“Ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών και τεχνολογιών αιχμής για τη διαχείριση των αποβλήτων.”
“Διαμόρφωση δεικτών. Πρέπει να διαμορφώσουμε δείκτες για να μπορούμε να παρακολουθούμε την πρόοδο στην κυκλική οικονομία.”
“Εθνικά πρότυπα για το περιβάλλον και την κυκλική οικονομία, πολύ σοβαρή
η προτυποποίηση όλων αυτών των δραστηριοτήτων.”
“Αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων. Στο Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης έχουμε φτιάξει μια εργαλειοθήκη διαφόρων χρηματοδοτικών εργαλείων, για την οποία μπορείτε να ενημερωθείτε και να τη ζητήσετε.”

Στο ίδιο πνεύμα συνέχισε με το χαιρετισμό του ο Αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σωκράτης Φάμελλος.
Μεταξύ άλλων είπε:
Το κλίμα και η βιώσιμη αειφόρος ανάπτυξη είναι σήμερα τα δυό μεγάλα ζητήματα για τη ζωή στον πλανήτη.
Επιλογή της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μιά κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, χωρίς ορυκτά καύσιμα και έκλυση αερίων θερμοκηπίου.
Μέσα από την κυκλική οικονομία δημιουργούνται ανάγκες για νέα επαγγέλματα, για νέες ειδικότητες και δυνατότητες παραγωγής πλούτου.
Σήμερα θάβουμε το 82% των παραγομένων απορριμμάτων, που σημαίνει μεγάλη σπατάλη πρώτων υλών και ενέργειας.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να ενηλικιωθεί σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των απορριμμάτων.
Η χώρα μας έχει ήδη πληρώσει πάνω από 100 εκατομμύρια Ευρώ σε πρόστιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τις χωματερές.
Οι Δήμοι που θα κάνουν τη μεγαλύτερη ανακύκλωση θα πληρώνουν λιγότερα τέλη στον ΦοΔΣΑ της περιοχής τους, ενώ οι Δήμοι που θα επιλέγουν την ταφή των απορριμμάτων τους θα πληρώνουν περισσότερα.

Η Ιφιγένεια Καμτσίδου, Πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) τόνισε:
Πως η Κυκλική Οικονομία αποτελεί τον καταλύτη για την παραγωγική ανασυγκρότηση.
Η Κυκλική Οικονομία απαιτεί νέο τύπο ανθρώπου. Που να μη βρίσκει ενδιαφέρον και απόλαυση μόνο μέσα από την κατανάλωση και που να μπορεί να αρθεί και να σταθεί πάνω από το ατομικό του συμφέρον.

Ο Βασίλης Λιόγκας, συνεργάτης του Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, είπε:
Οι πόροι μας είναι πεπερασμένοι, άρα και η χρήση τους πρέπει να είναι λελογισμένη.
Είναι αναγκαίο να πάμε σε κατεύθυνση απανθρακοποίησης της οικονομίας.
Το 80% των προϊόντων που παράγονται σε χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, καταλήγει μετά τη χρήση τους στις χωματερές.
Στόχος στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2030 είναι να θάβεται μόνο το 20% των απορριμμάτων. Στην Ελλάδα σήμερα θάβεται το 82%.
Χρειάζεται αλλαγή στον τρόπο σκέψης και δράσης όλης της κοινωνίας, για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός.
Τα απόβλητα-απορρίμματα είναι πόροι και σαν τέτοιους πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε.
Από το γραμμικό μοντέλο της οικονομίας σήμερα (εξόρυξη-παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη) πρέπει να περάσουμε στο κυκλικό μοντέλο (πρόληψη-μείωση-επανάχρηση-ανακύκλωση-ανάκτηση-ταφή του ελαχίστου).
Έτσι επιτυγχάνουμε εξοικονόμηση πόρων, μείωση των εισαγωγών, ενίσχυση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και περιβαλλοντικό όφελος.
Χρειαζόμαστε προϊόντα με λιγότερα υλικά συσκευασίας.
400.000 νέες θέσεις εργασίας θα δημιουργούσε στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2020 η εφαρμογή της νομοθεσίας για τη διαχείριση των αποβλήτων και 15.900 νέες θέσεις εργασίας θα δημιουργούσε στη χώρα μας και μάλιστα σε τομείς υψηλής ειδίκευσης.
Στην κυκλική οικονομία και μέσω της ανακύκλωσης, τα απόβλητα μιάς οικονομικής δραστηριότητας γίνονται πρώτη ύλη για την επόμενη. Έτσι επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίηση έως και ο μηδενισμός των τελικών απορριμμάτων.
Το 2017 στη χώρα μας δημιουργήσαμε 5,5 εκατομμύρια τόνους αστικών αποβλήτων. Από αυτά ανακτήθηκε μόνον ο 1 τόνος, μέσω της ανακύκλωσης και της κομποστοποίησης.

Ο Χάρης Μαμουλάκης, Πρόεδρος του Ενιαίου Συνδέσμου Διαχείρισης Αποβλήτων Κρήτης (ΕΣΔΑΚ):
Παρουσίασε το σχεδιασμό και το πλάνο υλοποίησης του πρώτου Περιβαλλοντικού Πάρκου Κυκλικής Οικονομίας, που γίνεται στο ηράκλειο Κρήτης.

Η Αναστασία Ζαχαροπούλου, Προϊσταμένη Τμήματος Ελέγχου Τεχνικών Προδιαγραφών στο Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης:
Μίλησε για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις.
Για αγαθά, υπηρεσίες και δημόσια έργα με μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις κατά τη διάρκεια του κύκλου της ζωής τους.
Για την αναγκαιότητα ενσωμάτωσης πράσινων απαιτήσεων σε όλες τις Δημόσιες Συμβάσεις και για το ότι σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 55% των υλοποιούμενων Δημόσιων Συμβάσεων γίνονται με κριτήριο τη χαμηλότερη τιμή, χωρίς να δίνεται βαρύτητα στα κριτήρια της ποιότητας, της βιωσιμότητας και της καινοτομίας.

Η Έφη Κορμά, Υπεύθυνη Τμήματος Ανάπτυξης Αγοράς στο Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών & Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ):
Ανέλυσε το πώς γίνεται ο υπολογισμός του ανθρακικού αποτυπώματος (Climate Footprint) των Οργανισμών στη Ευρωπαϊκή Ένωση.
Παρουσίασε τα αποτελέσματα της εφαρμογής ειδικού προγράμματος πάνω στα στοιχεία που συλλέχθηκαν πιλοτικά από σειρά Δήμων (ο Δήμος Πετρούπολης ήταν μεταξύ αυτών).
Ανέφερε πως στη Γαλλία η μέτρηση του ανθρακικού αποτυπώματος σε Επιχειρήσεις και Οργανισμούς είναι υποχρεωτική πλέον, εάν απασχολούν περισσότερα από 500 άτομα.

Ο Ευάγγελος Κυρίτσης, Περιβαλλοντολόγος στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ανέπτυξε:
Την έννοια της Διευρυμένης Ευθύνης του Παραγωγού (ΔΕΠ) στην Κυκλική Οικονομία.
Το motto “ο ρυπαίνων πληρώνει”, που προσδιορίζει την ευθύνη αυτή.
Την αναγκαιότητα να δοθούν κίνητρα για παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών που θα έχουν μειωμένες επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Την αναγκαιότητα να δημιουργούνται προϊόντα, που να μπορούν να επαναχρησιμοποιούνται και να ανακυκλώνονται.

Η Μιχαέλα Σκίπη και η Ασπασία Κωσκολέτου, συνεργάτες του Γ.Γ. Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων στο ΥΠΕΣ επεσήμαναν πως:
Αυτή τη στιγμή μόνο 5 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) ανακυκλώνουν κάτω από 25%.
Απαιτείται αποκέντρωση των δράσεων, με έμφαση στους ΟΤΑ.
Τα απόβλητα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πόροι.
Εθνικός στόχος είναι για το 2020 η ανακύκλωση να ανέβει στο 50%, από το οποίο ποσοστό το 24% θα ανακτάται και το υπόλοιπό θα οδεύει προς ταφή.
Ιδιαίτερα για τα Απόβλητα από Εκσκαφές, Κατασκευές & Κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ), προβλέπεται ότι η ανακύκλωση πρέπει να φθάσει στο 70%, ενώ για τα Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) η ανακύκλωση πρέπει να φθάσει στο 100%.
Πρέπει να θεσμοθετηθεί ανταποδοτικό τέλος ανακύκλωσης, ως επιβράβευση προς τους πολίτες.
Ιδιαίτερα σε γυαλί, χαρτί, μέταλλα, πλαστικά η διαλογή επιβάλλεται να γίνεται χωριστά (ξεχωριστά ρεύματα).
Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) είναι το πρώτο ουσιαστικό βήμα της διαχείρισης των αποβλήτων προς την κυκλική οικονομία.

Η Αγγελική Μποσδογιάννη, Ειδική Επιστήμονας στο “Συνήγορο του Πολίτη”, ανέφερε πως από την εμπειρία του “Συνήγορου του Πολίτη”:
Οι περισσότεροι Δήμοι δεν είναι συνδεδεμένοι μέσω συμβάσεων με Συλλογικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ). Έχουν μείνει στο μπλε κάδο και στους κώδωνες γυαλιού.
Ο καφέ κάδος για τα βιοαποδομήσιμα έχει μικρή εφαρμογή.
Στα τέλη καθαριότητας πρέπει να εφαρμοσθεί η αρχή “ο ρυπαίνων πληρώνει”.
Σοβαρό πρόβλημα αποτελεί η ανύπαρκτη διαχείριση για τα Απόβλητα από Εκσκαφές, Κατασκευές & Κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ), που η παραμονή τους σε χώρους δημιουργεί “μικρές χωματερές”.
Είναι αναγκαίο οι ΟΤΑ να προχωρήσουν άμεσα σε εφαρμογή συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων τους, με έμφαση στη διαλογή στην πηγή και σε χωριστά ρεύματα.

Η Ιωάννα Γκιτζένη, από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), μίλησε:
Για το νέο θεσμικό πλαίσιο για την ανακύκλωση.
Για την εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων συσκευασιών και των άλλων προϊόντων.
Για την ισχύουσα σήμερα νομοθεσία.
Για το θεσμικό ρόλο του ΕΟΑΝ σε όλα τα παραπάνω.

Η Χριστίνα Δρίτσα, από τις “Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη” (ΥΜΕΠΕΡΑΑ) ανέπτυξε:
Την πορεία των έργων υποδομής για τη διαχείριση των αποβλήτων.
Τις δυνατότητες χρηματοδότησης τέτοιων έργων, από πόρους που ανέρχονται συνολικά σε 910 εκατομμύρια Ευρώ, για διαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων, Πράσινα Σημεία και Διαχείριση Βιοαποβλήτων.
Ανέφερε πως απαραίτητη προϋπόθεση για ένταξη σε προγράμματα χρηματοδοτήσεων είναι η υποχρέωση του φορέα να προσκομίσει ώριμες μελέτες και αδειοδοτήσεις εγκαταστάσεων και διεργασιών.
Ανέφερε πως λίγα είναι, δυστυχώς, τα ώριμα έργα και πως παρουσιάζονται προς ένταξη για χρηματοδοτήσεις προτάσεις ανώριμες, χωρίς επαρκή τεκμηρίωση και με σοβαρές ελλείψεις στη χρηματοοικονομική ανάλυση τους.

Η Αφροδίτη Μπιζά, αντιπρόεδρος του Ειδικού Διαβαθμιδικού Συνδέσμου Νομού Αττικής (ΕΔΣΝΑ) και η Ευθυμία Σταματοπούλου, αν. Προϊσταμένη του Τμήματος Διαλογής του ΕΔΣΝΑ, τόνισαν:
Το ρόλο του ΕΔΣΝΑ στο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) της Αττικής και στις συνέργειες του με τους δήμους.
Την επιτακτική ανάγκη να μπει τέλος στο συγκεντρωτικό μοντέλο διαχείρισης των αποβλήτων, που αντιβαίνει στις αρχές της κυκλικής οικονομίας.
Ότι πρέπει να επικρατήσουν οι αρχές της εγγύτητας και της μικρής κλίμακας.
Στη χώρα μας ακόμη θάβουμε το 82% των απορριμμάτων.
Οι ΟΤΑ στη βάση της διαλογής στην πηγή πρέπει να φθάσουν να διαχειρίζονται το 52% των αποβλήτων τους.
Πρέπει να γενικευθεί στους Δήμους η τοποθέτηση των καφέ κάδων για τα βιοαπόβλητα και η χωριστή διαλογή των βιοαποβλήτων στις λαϊκές αγορές.
Πρέπει να ενταθεί στα σχολεία η καμπάνια για την ανακύκλωση.
Οι Γωνιές Ανακύκλωσης και τα Μικρά Πράσινα Σημεία είναι μονόδρομος για τους Δήμους.
Υπάρχει αναγκαιότητα επίσπευσης των διαδικασιών για τη διαχείριση των μπαζών μέσω χωριστής συλλογής τους.
Δήμοι που κάνουν ανακύκλωση θα πληρώνουν λιγότερα τέλη για την ταφή των υπολειμμάτων τους, ενώ Δήμοι που επιλέγουν ταφή των απορριμμάτων τους αντί για ανακύκλωση θα επιβαρύνονται περισσότερο.
Οι Δήμοι μπορούν να δημιουργήσουν διαδημοτικές μονάδες διαχείρισης των βιοαποβλήτων και αυτές οι δράσεις χρηματοδοτούνται.
Το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης στη Φυλή (ΕΜΑΚ) αναβαθμίζεται, για να επιτυγχάνει μεγαλύτερες επιδόσεις στην ανάκτηση και ελαχιστοποίηση της ταφής.
Μονάδα βιοαερίου ήδη λειτουργεί στα Άνω Λιόσια.
Εφαρμόζεται Πρόγραμμα Ανακύκλωσης Χαρτιού (πράσινοι κάδοι με κίτρινο καπάκι) και Πρόγραμμα “Χαρτοφάγος” σε σχολεία και Δημόσιες Υπηρεσίες, με 32 Δήμους της Αττικής να συμμετέχουν σε αυτό.

Ακολούθησε συζήτηση στρογγυλού τραπεζιού, απαντήθηκε πλήθος ερωτημάτων και έγινε γόνιμη συζήτηση μεταξύ των εισηγητών και των παρευρισκομένων.

Συμφωνήθηκε ότι το θέμα κάθε άλλο παρά εξαντλήθηκε με την ημερίδα και ότι στο προσεχές μέλλον το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) θα αναλάβει πρωτοβουλίες για ανάλογες εκδηλώσεις, προσανατολισμένες περισσότερο στις ανάγκες ενημέρωσης και πληροφόρησης στελεχών Υπηρεσιών και αιρετών στους ΟΤΑ.

2 Δεκεμβρίου 2018
Δημήτρης Σταυρίδης
Αν. Διευθυντής Υπηρεσίας Προστασίας & Ελέγχου Περιβάλλοντος Δ. Χαϊδαρίου